“Vừa làm vừa sửa”
Điểm nổi bật dễ nhận thấy là những thiết bị phục vụ công việc đồng áng, chăn nuôi, chăm sóc và bảo vệ hoa màu... được nông dân làm ra theo “đơn đặt hàng của cuộc sống”. Người nông dân mong muốn tạo ra những nông cụ hỗ trợ lao động sản xuất với chi phí ít hơn, năng suất cao hơn mà giá thành rẻ hơn sản phẩm cùng loại... Tuy nhiên, phần lớn các giải pháp được tạo ra đều bắt nguồn từ nhu cầu thực tiễn, cùng với sự đam mê sáng tạo, cần cù chịu khó chứ người nông dân hoàn toàn không có sự tiếp cận với thông tin kỹ thuật. Vì vậy, họ không thể biết để giải quyết vướng mắc mà họ đang gặp phải đã có biết bao giải pháp kỹ thuật khác đã được công bố. Do đó, nhiều giải pháp của họ đưa ra chỉ đáp ứng được tính mới tại địa phương. Bên cạnh đó, do hầu hết nông dân không có sự nghiên cứu bài bản mà chỉ là “vừa làm vừa sửa” nên trình độ sáng tạo chưa cao.
Bà Vũ Thùy Liên, Cục thông tin khoa học và công nghệ quốc gia cho rằng, những sáng kiến, giải pháp hữu ích do nông dân nghĩ ra “rất nghề”, có tính ứng dụng cao. Tuy nhiên, hầu hết các sáng chế, giải pháp này vẫn còn được “bảo mật”, chỉ mới áp dụng trong phạm vi gia đình và địa phương. Chỉ có một số ít sáng chế được khai thác ở quy mô thương mại, chuyển giao cho các tổ chức, cá nhân khác. Do đó, nhiều sáng kiến, giải pháp hữu ích mang lại hiệu quả cao nhưng không được nhân rộng.
ThS. Đỗ Hồng Quân, Trung tâm khuyến nông quốc gia cũng nêu ra những hạn chế trong hoạt động sáng tạo của nông dân: Hầu hết nông dân sáng tạo đều có trình độ văn hóa thấp, không được đào tạo qua các lớp chuyên môn kỹ thuật. Vì vậy, các sáng chế của nông dân chỉ mang tính chắp vá, thử dần, không có cơ sở khoa học, khả năng phát triển nhân rộng thấp. Ngoài ra, mục tiêu sáng tạo của nông dân là để giải quyết vướng mắc trong quá trình sản xuất nông nghiệp của chính cá nhân nông dân, không phải vì mục tiêu thương mại. Các sáng tạo của nông dân đơn giản, hàm lượng khoa học kỹ thuật không cao; do đó, khả năng khai thác thương mại đối với các sáng kiến, sáng chế của nông dân trong lĩnh vực nông nghiệp là rất thấp.
Còn nhiều vướng mắc
Bên cạnh những hạn chế nêu trên, khi thực hiện việc đăng ký sáng chế, người nông dân còn gặp không ít khó khăn, vướng mắc như: viết bản mô tả sáng chế, làm hồ sơ thủ tục đăng ký. Trong rất nhiều trường hợp, mặc dù được thẩm định viên hướng dẫn chi tiết nhưng tác giả sáng chế vẫn không thể trình bày được bản mô tả nên một số giải pháp bị từ chối ngay ở giai đoạn thẩm định hình thức đơn. Một số nghiên cứu sáng tạo của nông dân chưa đảm bảo tính thẩm mỹ, độ an toàn khi vận hành, còn trùng lặp gây lãng phí, chưa nghiên cứu kỹ về tác động đến môi trường, sức khỏe con người...
Không chỉ vậy, việc khai thác sáng chế cũng còn những bất cập về cơ chế, chính sách, chưa phát huy hết được mối liên kết 4 nhà (nhà nông, nhà khoa học, nhà nước, doanh nghiệp). Hiện nay, việc liên kết này thực sự còn mang tính hình thức, chưa phân định được quyền lợi và trách nhiệm của mỗi nhà. Ngoài ra, chính sách hỗ trợ nông dân ứng dụng các sản phẩm khoa học còn rất hạn chế, kinh phí để triển khai còn nhiều khó khăn: phụ thuộc vào ngân hàng, các cơ quan tài chính không cho vay, đòi hỏi nhiều thủ tục và người nông dân khó lòng đáp ứng được.
Nhiều chuyên gia cho rằng, cần có cơ chế phù hợp hơn trong từng lĩnh vực sản xuất và đời sống thì mới tận dụng và phát triển sáng chế của nông dân, đặc biệt là mối liên kết 4 nhà cần phát huy tối đa, đảm bảo tính tương trợ trong hoạt động nghiên cứu, sáng chế.