Nghiên cứu khảo nghiệm một số xuất xứ Giổi ăn hạt có năng suất, chất lượng tại tỉnh Cao Bằng
Cơ quan chủ trì thực hiện: Viện Nghiên cứu Lâm sinh
Chủ nhiệm nhiệm vụ: TS Trần Hoàng Quý
Thời gian thực hiện: 2020 - 2023
I – Đặt vấn đề:
Giổi ăn hạt (Michelia tonkinensis A. Chev.) thuộc chi Giổi (Michelia), họ Mộc lan (Magnoliaceae), là cây lâm nghiệp đa tác dụng có giá trị kinh tế cao. Cây có phân bố tại nhiều tỉnh Cao Bằng, Lào Cai, Yên Bái, Phú Thọ, Tuyên Quang, Bắc Giang, Thanh Hoá, Nghệ An, Hà Tĩnh, Gia Lai và Kon Tum,... trong các khu rừng á nhiệt đới thường xanh, ở độ cao dưới 1.500 m. Giổi là cây gỗ lớn, thường xanh, cao 25 - 35 m, đường kính 40 - 60 cm hoặc có thể đạt trên 1m; thân tròn thẳng, phân cành cao, gốc có bạnh vè nhỏ; vỏ nhẵn, màu xám hoặc nâu nhạt, có mùi thơm nhẹ; quả kép, khi chín có nội nhũ màu đỏ, mềm, có vị ngọt; hạt có tinh dầu thơm, vị cay. Ngoài việc thu sản phẩm chính là hạt để làm gia vị, dược liệu; gỗ Giổi nhẹ, bền, màu sắc đẹp, ít bị mối mọt, ít cong vênh nên được dùng làm đồ nội thất và đồ mỹ nghệ.
Tại Cao Bằng qua khảo sát sơ bộ cho thấy, Giổi ăn hạt có phân bố ở Hòa An và Thạch An, trong rừng tự nhiên và vườn hộ; hạt Giổi ở đây có mùi vị thơm đặc trưng khác các vùng khác, giá hạt Giổi tươi 300.000 - 500.000 đồng/kg, hạt Giổi khô 1,0 - 1,5 triệu đồng/kg. Mặc dù là loài cây có giá trị và tiềm năng phát triển, nhưng việc gây trồng Giổi ăn hạt trong những năm qua còn một số bất cập như: Nguồn giống chưa qua chọn lọc, cây trồng với mục tiêu lấy hạt là chính nhưng ít sử dụng cây ghép, chưa áp dụng các biện pháp trồng thâm canh,... dẫn tới sinh trưởng, chất lượng và năng suất quả thấp, cây lâu cho quả. Muốn thúc đẩy việc đưa các xuất xứ Giổi ăn hạt thích hợp với điều kiện lập địa của tỉnh Cao Bằng vào gây trồng, kết hợp áp dụng các tiến bộ kỹ thuật để nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm; cần có những nghiên cứu đầy đủ về đặc điểm phân bố, sinh thái, khảo nghiệm xuất xứ, kỹ thuật trồng và xây dựng mô hình trình diễn để người dân thăm quan, học tập. Đó là lý do cần thiết, có ý nghĩa khoa học và thực tiễn để thực hiện đề tài: “Nghiên cứu khảo nghiệm một số xuất xứ Giổi ăn hạt (Michelia tonkinensis A.Chev.) có năng suất, chất lượng tại tỉnh Cao Bằng” góp phần bổ sung vào cơ cấu cây trồng có giá trị kinh tế cao của tỉnh, nâng cao thu nhập, cải thiện đời sống của người dân. Thời gian thực hiện 3 năm từ 12/2020 – 12/2023 do TS Trần Hoàng Quý Chủ nhiệm đề tài.
II - Mục tiêu nghiên cứu: Nghiên cứu khảo nghiệm một số xuất xứ Giổi ăn hạt (Michelia tonkinensis A.Chev.) có năng suất, chất lượng tại tỉnh Cao Bằng nhằm Khai thác và phát triển được nguồn gen Giổi ăn hạt có năng suất và chất lượng hạt cao tại tỉnh Cao Bằng, cụ thể: Tuyển chọn được ít nhất 20 cây trội Giổi ăn hạt từ ít nhất 3 xuất xứ, đảm bảo chất lượng và năng suất hạt vượt 20% so với trung bình quần thể; xây dựng được 01 ha vườn sưu tập giống Giổi ăn hạt tại tỉnh Cao Bằng; xây dựng được 03 ha mô hình trình diễn trồng thâm canh Giổi ăn hạt theo hướng lấy hạt.
III – Kết quả nghiên cứu:
Qua 4 năm thực hiện Đề tài đã hoàn thành mục tiêu, nội dung theo hợp đồng nghiên cứu, thực hiện, đơn vị chủ trì và nhóm thực hiện đáp ứng được mục tiêu và nội dung đề ra, kết quả sản phẩm đạt được cụ thể:
Điều tra, khảo sát cho thấy Giổi ăn hạt có biên độ sinh thái rộng; phân bố trong kiểu rừng lá rộng thường xanh, trạng thái rừng nghèo hoặc rừng trung bình; trên núi đất, rừng cây gỗ; ở nơi có độ dốc nhỏ hơn 15o; đai cao < 500 m so với mực nước biển là đai cao Giổi ăn hạt phân bố nhiều nhất. Trong lâm phần rừng có Giổi ăn hạt phân bố, số lượng loài tham gia vào cấu trúc tổ thành tương đối phong phú dao động từ 9 – 25 loài, nhóm loài ưu thế dao động 3 – 7 loài; đa số là các loài cây ưa sáng, như: Tô hạp, Bời lời, Mỡ, Re, Sồi, Dẻ lỗ, Kháo, Dẻ cau, Dẻ gai, Mật xạ, Thôi chanh, Dung lá to,… Giổi ăn hạt không tham gia vào tổ thành rừng với hệ số dao động từ 0,5 - 4,1%. Số lượng cây tái sinh ít, cần có các biện pháp lâm sinh tác động như tỉa bớt cây tái sinh phi mục đích, phát luỗng dây leo,… để giải phóng không gian dinh dưỡng tạo điều kiện cho những cây tái sinh sinh trưởng tốt hơn.
Vùng trồng thích hợp cho gây trồng và phát triển Giổi ăn hạt có diện tích lớn (556.888,35 ha), phân bố ở tất cả các huyện/thành phố thuộc tỉnh Cao Bằng; trong đó tập trung nhiều nhất ở các huyện Bảo Lâm (71.678,33 ha), Thạch An (69.295,07 ha), Trùng Khánh (66.170,51 ha), Nguyên Bình (59.794,91 ha), Bảo Lạc (56.512,20 ha), Hòa An (53.093,88 ha).
Tại địa điểm điều tra khảo sát thời điểm thực hiện chưa có mô hình trồng Giổi ăn hạt nào. Giổi ăn hạt chủ yếu được khai thác từ rừng tự nhiên, một phần từ cây trồng tại vườn hộ. Bộ phận sử dụng là quả, hạt, được sử dụng làm gia vị. Giá hạt Giổi tươi 300.000 - 500.000 đồng/kg; hạt khô 1,0 – 1,5 triệu đồng/kg. Ngoài ra còn ngâm rượu để bôi chữa nhức mỏi gân xương, tê thấp. Thị trường tiêu thụ là hoàn toàn là tự phát, sản phẩm chưa có cơ quan, hợp tác xã, cửa hàng…. nào đứng ra thu mua. Lượng sản phẩm bán ra hiện chưa đáp ứng được nhu cầu của thị trường. Hàm lượng tinh dầu trong hạt Giổi ăn hạt tại Cao Bằng từ 3,6 - 4,1%; thành phần hóa học trong tinh dầu hạt có từ 18-21chất, trong đó có 02 chất chính là α-Isosafrole (từ 36,99 – 45,36%) và Methyleugenol (từ 45,47 – 58,10%)
Đề tài cũng đã chọn được 20 cây trội, trong đó 04 cây tại tỉnh Cao Bằng, 12 cây tại Hòa Bình và 04 cây tại Phú Thọ. Cây trội là cây sinh trưởng và phát triển tốt; thân cây thẳng tròn đều không xoắn vặn, không có triệu chứng bị sâu bệnh gây hại; tán xum xuê; đã ra hoa kết quả, quả nhiều, to, đồng đều, năng suất quả có độ vượt 20 % so với bình quân của quần thể cây xung quanh.
Xuất xứ Giổi ăn hạt tại Cao Bằng và Hòa Bình là 2 xuất xứ cho chất lượng sinh trưởng tốt nhất. Đề tài đề xuất lựa chọn 2 xuất xứ này để phát triển gây trồng tại Cao Bằng.
Đồng thời đề tài đã xây dựng được 1,0 ha mô hình trồng tập trung và 2,0ha mô hình trồng nông lâm kết hợp; đảm bảo tiến độ, kế hoạch và chất lượng theo đúng thuyết minh tổng thể. Sau 18 tháng trồng, so với mô hình trồng tập trung (Tỷ lệ sống đạt 88,89%, Doo trung bình 2,81 cm, Hvn trung bình 1,48 m, Dt trung bình 1,27 m, tỷ lệ cây phẩm chất tốt 70%), mô hình trồng nông lâm kết hợp sinh trưởng phát triển tốt hơn (Tỷ lệ sống đạt 90,22%, Doo trung bình 2,89cm, Hvn trung bình 1,55 m, Dt trung bình 1,37 m, tỷ lệ cây phẩm chất tốt 73,3%). Mô hình trồng sẽ là nơi tham quan học tập cho người dân và có khả năng tiếp tục nhân rộng. Với giá trị thương phẩm như hiện nay, đây sẽ là nguồn thu nhập ổn định, lâu dài cho người dân và mang lại giá trị kinh tế cao hơn so với nhiều loài cây trồng hiện có của địa phương.
Đề tài đã tổ chức được 04 lớp tập huấn, hoàn thành 100% kế hoạch đề ra theo thuyết minh, bao gồm: 02 lớp tập huấn kỹ thuật nhân giống Giổi ăn hạt và 02 lớp tập huấn kỹ thuật trồng thâm canh Giổi ăn hạt. Tài liệu tập huấn được tổng hợp theo từng nội dung, cấu trúc theo hệ thống các hoạt động liên quan, phù hợp với đối tượng tập huấn và có hình ảnh minh họa, kết hợp với thực hành tại hiện trường. Ngoài trao đổi kỹ thuật tại hội trường, lớp tập huấn cũng đã được tham quan và thực hành trao đổi rút kinh nghiệm tại hiện trường của đề tài nhằm biến quá trình "đào tạo" thành quá trình "tự đào tạo" để người dân nắm được những kỹ thuật cơ bản của bài giảng