Cơ quan chủ trì thực hiện: Viên Nghiên cứu Lâm sinh

Chủ nhiệm đề tài: TS. Lại Thanh Hải

Thời gian thực hiện: 2020 – 2024

I – Đặt vấn đề:

Việt Nam nằm trong khu khí hậu nhiệt đới gió mùa nogns và ẩm, nguồn tài nguyên dược liệu vô cùng phong phú và đa dạng. Công đồng các dân tộc Việt nam từ lâu đời đã có nhiều kinh nghiệm sử dụng các loại cây cỏ làm thuốc, đặc biệt là các loại thuộc Chi Sâm Panax L…, họ Ngũ gia bì (Araliaceae). Hiện nay, Sâm Ngọc Linh và Sâm Lai Châu đã được khẳng định trong các công trình nghiên cứu và ứng dụng vào thực tiễn và sản xuất; trong đó, các nghiên cứu về bảo tồn nguồn gen cây Sâm Lai Châu do Viện Nghiên cứu Lâm sinh thực hiện đã đạt được nhiều thành tựu về bảo tồn nguồn gen, kỹ thuật nhân giống và gây trồng.

Kết quả điều tra sơ bộ về loài Sâm có phân phố tự nhiên trên địa bàn tỉnh Cao Bằng cho thấy: Cây phân bố tại huyện Nguyên Bình và Bảo lạc, trên một số dãy núi có độ cao trên 1.400m, nhiệt độ trung bình 20 – 21⁰C, lạnh nhất 5 – 7⁰C, lượng mưa trung bình 1800mm/năm, độ ẩm trung bình 82%. Loài cây này có giá trị kinh tế cao, tùy theo độ tuổi và hình thái củ mà giá có thể giao động từ 10 – 20 triệu đồng/kg củ tươi, nhưng đang bị người dân khai thác quá mức, không chú ý đến tái sinh nên số lượng cây còn lại không nhiều. Hiện nay vẫn chưa có một công trình nghiên cứu nào về bảo tồn, phát triển nguồn gen của loài cây này được thực hiện.

Để phát triển gây trồng loài Sâm bản địa trên địa bàn tỉnh, đồng thời di thực Sâm Ngọc Linh và Sâm lai Châu về trồng thử nghiệm tại Cao Bằng, góp phần nâng cao thu nhập, cải thiện đời sống của công đồng dân tộc thiểu số tại địa phương, cần có sự nghiên cứu đầy đủ về đặc điểm phân bố, sinh thái, kỹ thuật nhân giống, kỹ thuật trồng; làm cơ sở cho việc chọn vùng sinht hái, chọn lập địa, chọn phương thức nhân giống, trồng thích hợp cho các loài Sâm trên địa bàn tỉnh Cao Bằng.

Vì vậy, đề tài: “Nghiên cứu bảo tồn Sâm (Panax sp.) phân bố tự nhiên tỉnh Cao Bằng và kết hợp trồng thử nghiệm Sâm Ngọc Linh, Sâm Lai Châu” được thực hiện có ý nghĩa khoa học và thực tiễn

II – Mục tiêu đề tài

Bảo tồn được cây Sâm mọc tự nhiên ở Cao Bằng và chọn được 1 – 2 loài Sâm gây trồng phát triển tại tỉnh Cao Bằng, góp phần nâng cao thu nhập, cải thiện đời sống của cộng đồng dân tộc thiểu số tại địa phương.

III – Kết quả nghiên cứu

Nội dung 1: Nghiên cứu đặc điểm hình thái, sinh thái, phân bố, hiện trạng và giá trị dược liệu của loài Sâm (Panax sp.) có phân bố tự nhiên ở Cao Bằng

Sâm Cao Bằng  (Panax notoginseng) là cây thân thảo sống lâu năm, cao 20 – 60cm; thân rễ mập, nằm ngang, ít khi phân nhánh. Là cây ưa ẩm, khí hậu mát quanh năm và phân bố ở độ cao 960 – 1800m, nơi có độ dốc trung bình 20 – 30 độ; tổng lượng mưa trung bình 1.276 – 1.670mm/năm; độ ẩm không khí 80 – 82%; nhiệt độ trung bình năm là 20 – 22⁰C, cây mọc trong rừng lá rộng thường xanh, trạng thái từ rừng trung bình đến rừng giàu, độ tán che của rừng từ 0,7 trở lên…

Nội dung 2: Nghiên cứu nhân giống và bảo tồn Sâm (Panax sp.) có phân bố tự nhiên ở Cao Bằng

Hạt giống Sâm Cao Bằng có độ thuần từ 99,3 – 99,6%; 1kg hạt có từ 13.900 – 14.400 hạt. Sau khi gieo ươm khoảng 131 ngày thì bắt đầu nảy mầm, tỷ lệ nảy mầm trung bình 67,7%, thể nảy mầm của hạt trung bình là 39,0%.

Nhân giống bằng hạt, phương thức xử lý hạt giống bằng cách ngân hạt trong dung dịch GA3 nồng độ 20ppm và gieo ươm với giá thể đất rừng + xơ dừa + phân chuồng ủ hoai (tỷ lệ 2:2:1) là công thức tốt nhất. Nhân giống bằng hom củ, sử dụng hom đầu có từ 1 – 2 mắt mầm và thuốc bột TTG1 kết hợp với keo liền sẹo là công thức tốt nhất…

Nội dung 3: Nghiên cứu bổ sung kỹ thuật trồng kết hợp xây dựng mô hình trồng thử nghiệm Sâm (Panax sp.) Cao Bằng  và Sâm Lai Châu; khảo nghiệm loài

Mô hình trồng Sâm Cao Bằng và Sâm Lai Châu 4 năm tuổi tại thôn Lũng Lì, xã Ca Thành, huyện Nguyên Bình cho thấy: Cây sinh trưởng phát triển tốt; 20% số cây trong mô hình đã ra hoa;

Nội dung 4: Đánh giá chất lượng dược liệu của Sâm (Panax sp.), Sâm Lai Châu và sâm Ngọc Linh tròng tại Cao Bằng

 Hàm lượng saponin toàn phần của Sâm Cao Bằng và Sâm Lai Châu trong mẫu củ 4 năm tuổi của đề tài dù củ đang ở trong giai đoạn còn non trong quá trình tích lũy saponin chưa ổn định nhưng cũng cao hơn so với Sâm Vũ diệp và Tam thất hoang ở tuổi 6 khi quá trình hình thành và tích lũy saponin đã ổn định. Điều này cho thấy Sâm Cao Bằng và Sâm Lai Châu là phù hợp với điều kiện sinh thái của tỉnh Cao Bằng và đề xuất chọn 2 loài Sâm này để gây trồng và phát triển.

Nội dung 5: Hoàn thiện quy trình kỹ thuật, tập huấn kỹ thuật, tổ chức hội nghị đầu bờ

Đề tài đã hoàn thiện Quy trình kỹ thuật nhân giống và trồng Sâm Cao Bằng, Sâm Ngọc Linh và Sâm Lai Châu; tổ chức được 02 lớp tập huấn và 01 lớp hội nghị đầu bờ để chuyển giao các kết quả nghiên cứu đề tài.