Thiết lập quy trình xây dựng thương hiệu và chuỗi cung ứng sản phẩm nông sản đặc sản của tỉnh Cao Bằng
Cơ quan chủ trì thực hiện: Trung tâm Dữ liệu và Phân tích Kinh tế - Xã hội – Trường Đại học Kinh tế - ĐHQGHN
Chủ nhiệm nhiệm vụ: TS. Nguyễn Thế Kiên
Thời gian thực hiện: 2022 – 2024
I – Đặt vấn đề
Nông nghiệp là một ngành kinh tế có tốc độ phát triển nhanh và chiếm vị trí quan trọng trong chiến lược phát triển kinh tế xã hội của nhiều quốc gia trên thế giới nói chung và đặc biệt đối với Việt Nam – một nước nông nghiệp có truyền thống từ lâu đời. Trong đó các sản phẩm nông sản đóng vai trò ngày càng quan trọng đối với nền kinh tế của địa phương, không chỉ thúc đẩy du lịch và bảo tồn văn hóa mà còn nâng cao giá trị kinh tế của vùng. Theo Belletti et al. (2017), việc phát triển chuỗi cung ứng ngắn cho các sản phẩm nông nghiệp đặc sản không chỉ giúp tăng cường mối liên kết giữa người sản xuất với người tiêu dùng mà còn góp phần bảo tồn đa dạng sinh học và văn hóa địa phương…
Hiện tại, các sản phẩm đặc sản Cao Bằng ngon như thanh long, lạp xưởng, mật ong… chưa được quảng bá sâu rộng. Hộ kinh doanh sản xuất mang tính tự phát, chưa đầu tư bài bản về xây dựng, phát triển thương hiệu. Điều này gây cản trở cho việc thương mại hóa các sản phẩm nông đặc sản và tiềm ẩn nhiều rủi ro trong tương lai khi các sản phẩm đã được biết đến nhiều nhưng có thể xảy ra tranh chấp thương hiệu giống một số trường hợp thương hiệu của Việt Nam. Do vậy nhóm tác giả mang tới đề tài “ Thiết lập quy trình xây dựng thương hiệu và chuỗ cung ứng sản phẩm nông sản đặc sản của tỉnh Cao Bằng”. Kết quả nghiên cứu đem lại những đóng góp đáng kể trong phát triển bền vững nông sản đặc sản Cao Bằng từ đó không chỉ nâng cao giá trị gia tăng cho nông sản, cải thiện thu nhập cho người dân địa phương mà còn đưa Cao Bằng trở thành một mô hình điểm trong phát triển nông nghiệp bền vững của Việt Nam.
II - Mục tiêu nghiên cứu
Thiết lập quy trình xây dựng thương hiệu cho các sản phẩm nông sản đặc sản theo chuẩn OCOP của Tỉnh Cao Bằng từ xây dựng bộ nhận diện thương hiệu, chỉ dẫn địa lý và đăng ký bảo hộ nhãn hiệu; Xây dựng chuỗi cung ứng để phát triển thị trường tiêu thụ cho sản phẩm nông sản đặc sản của tỉnh từ việc kiểm soát chất lượng các yếu tố đầu vào đến sản xuất và đưa tới tay người tiêu dùng cuối cùng; Thực hiện các chương trình xúc tiến hỗ trợ xây dựng hình ảnh và phát triển thương hiệu, qua đó gia tăng giá trị cho các sản phẩm nông sản đặc sản theo chương trình OCOP của Tỉnh Cao Bằng; Nâng cao đời sống của người nông dân đặc biệt tại những vùng biên giới, vùng dân tộc thiểu số. Thu hút đầu tư vào lĩnh vực nông sản nói riêng và các ngành khác nói chung tại Tỉnh Cao Bằng.
III – Kết quả nghiên cứu
Nội dung 1: Điều tra khảo sát, thu thập thông tin về sản phẩm nông sản đặc sản trên địa bàn tỉnh Cao Bằng phục vụ các nội dung nghiên cứu của đề tài.
Thực trạng về nông sản đặc sản của tỉnh Cao Bằng Tỉnh Cao Bằng đã xác định hướng đi riêng trong phát triển nông nghiệp thông minh, hướng đến sản xuất hàng hóa gắn với chế biến, tận dụng lợi thế của các nông sản đặc hữu. Mặc dù tỉnh đã xây dựng kế hoạch phát triển nông nghiệp thông minh với quy mô 1.990 ha cây trồng ứng dụng công nghệ cao (Thanh Thúy, 2024), song việc triển khai còn gặp nhiều khó khăn do hạn chế về nguồn lực và điều kiện địa lý. Đáng chú ý, các mô hình liên kết chuỗi giá trị nông sản vẫn chưa thực sự hiệu quả, với nhiều rào cản trong khâu kết nối giữa sản xuất và thị trường (Chu Khôi, 2024). Bên cạnh đó, mặc dù tỉnh đã đề ra mục tiêu phát triển chăn nuôi quy mô lớn, như trang trại bò sữa công nghệ cao lên đến 10.000 con và các trang trại chăn nuôi lợn tập trung (Thanh Thúy, 2024), việc thu hút đầu tư và đảm bảo nguồn vốn cho các dự án này vẫn là thách thức lớn. Nhằm thực hiện các chủ trương phát triển nông nghiệp của Chính phủ, Cao Bằng đẩy mạnh tuyên truyền đăng ký sở hữu trí tuệ cho các đặc sản qua nhiều hình thức như chỉ dẫn địa lý, nhãn hiệu chứng nhận và nhãn hiệu tập thể. Tỉnh hỗ trợ các đơn vị và cá nhân đăng ký quyền sở hữu trí tuệ cho sản phẩm như hạt dẻ Trùng Khánh, quýt Trà Lĩnh, miến dong Phja Oắc, chiếu trúc Cao Bằng, giúp xây dựng thương hiệu và mở rộng thị trường. Để nâng cao tính cạnh tranh, Cao Bằng đã xác định và phát triển các cây trồng chủ lực, đẩy mạnh liên kết sản xuất theo chuỗi giá trị. Tỉnh đã xây dựng thương hiệu nông sản qua việc thiết lập chỉ dẫn địa lý và nhãn hiệu cho các sản phẩm đặc trưng. Một số sản phẩm đã được cấp giấy chứng nhận nhãn hiệu tập thể như khẩu sli Nà Giàng, thịt bò Mông Cao Bằng, quýt Trà Lĩnh.
Lạp sườn Lạp sườn là món ăn truyền thống lâu đời của người Cao Bằng được nhiều người ưa thích. Lạp sườn Cao Bằng là món ăn đặc sản mang nét độc đáo riêng của đồng bào dân tộc Tày, Nùng ở Cao Bằng. Lạp sườn Cao Bằng có hương vị đặc trưng được hòa quyện bởi mùi thơm của nắng, của khói bếp và hơi lửa và vị thơm, vị ngọt của thịt lợn. Hiện nay, sản phẩm lạp sườn Cao Bằng của HTX Tâm Hòa, Tân Dân đã đạt OCOP 4 sao, không chỉ tiêu thụ ở thị trường trong tỉnh, mà còn được nhiều tỉnh thành trong cả nước biết đến. Không chỉ là món ngon đại diện cho ẩm thực Cao Bằng, lạp sườn và thịt hun khói còn là đại diện ẩm thực Việt Nam tham gia Hội chợ Thương mại với Trung Quốc, Hội chợ ASEAN - Ấn Độ...
Mật ong là một chất lỏng dạng siro do ong mật tạo ra từ mật hoa, chứa đường, acid amin, khoáng chất và chất chống oxy hóa. Tỉnh Cao Bằng, với hơn 330 nghìn ha rừng tự nhiên và hàng chục nghìn ha rừng trồng, có điều kiện thuận lợi để phát triển nghề nuôi ong lấy mật, mang lại hiệu quả kinh tế cao.. Sản phẩm sau khi hoàn thiện sẽ được đưa ra thị trường, đồng thời tham gia các chương trình OCOP để nâng cao giá trị thương hiệu.Nghề nuôi ong đang mở ra hướng phát triển kinh tế cho nhiều nông hộ tại Cao Bằng, với hơn 300 hộ nuôi ong quy mô từ 20 đến 300 đàn, sản lượng hơn 900 nghìn lít mật hàng năm. Năm 2023 sản phẩm này đã đạt được chứng nhận 3 sao OCOP, phản ánh chất lượng cao và đáp ứng các tiêu chuẩn nghiêm ngặt. Quy trình sản xuất mật ong Cao Bằng áp dụng công nghệ cao, đảm bảo chất lượng và an toàn thực phẩm, đồng thời giữ gìn được bản sắc địa phương. Chứng nhận OCOP 4 sao này khẳng định mật ong Cao Bằng là một sản phẩm chất lượng cao, có nguồn gốc rõ ràng, và đóng góp tích cực vào sự phát triển kinh tế - xã hội của địa phương, đồng thời tạo dựng được uy tín trên thị trường trong nước và quốc tế.
Thanh long huyện Nguyên Bình được người tiêu dùng biết đến với hương vị đậm đà, màu sắc bắt mắt và đảm bảo an toàn thực phẩm. Tuy nhiên, để cây thanh long phát triển bền vững, huyện Nguyên Bình cần tìm hướng đi mới vừa đảm bảo hài hòa đầu ra cho sản phẩm gắn với xây dựng thương hiệu sản phẩm OCOP ở địa phương. Với diện tích hơn 41 ha, cây thanh long đã trở thành cây trồng chủ lực, mũi nhọn, giúp người dân huyện Nguyên Bình có nguồn thu nhập ổn định. Để nâng cao năng suất, chất lượng và đưa sản phẩm thanh long đạt tiêu chuẩn sản phẩm nông nghiệp sạch, huyện Nguyên Bình đã chỉ đạo các xã, thị trấn đẩy mạnh công tác tuyên truyền, vận động người dân mở rộng diện tích cây thanh long; xây dựng các mô hình trình diễn về quy trình chăm sóc theo hướng an toàn, hữu cơ; định hướng người dân cải tạo vườn cây thành mô hình trải nghiệm du lịch nông nghiệp; đăng ký xây dựng thương hiệu sản phẩm OCOP. Phấn đấu đến năm 2025, sản lượng thanh long toàn huyện đạt 828 tấn, năng suất đạt 20 tấn/ha. Ngoài việc nỗ lực tăng năng suất, sản lượng, xây dựng thương hiệu sản phẩm, huyện Nguyên Bình cần quy hoạch vùng trồng thanh long tập trung, gắn sản xuất liên kết theo chuỗi giá trị, tránh tình trạng trồng ồ ạt, mất cân đối cung - cầu…
Nội dung 2: Thiết lập quy trình xây dựng hệ thống nhận diện thương hiệu nông sản đặc sản Cao Bằng theo tiêu chí OCOP (Mật ong, Lạp sườn, Thanh long)
Đã xây dựng được quy trình và phát triển thương hiệu chuẩn cho các sản phẩm nông sản đặc sản Cao Bằng theo từng bước: Xây dựng tầm nhìn thương hiệu; xây dựng chiến lược thương hiệu; xây dựng hệ thống nhận diện thương hiệu; lập kế hoạch quảng bá thương hiệu; đánh giá và đo lường sức khỏe thương hiệu
Xây dựng quy trình về xây dựng và phát triển thương hiệu cho các sản phẩm Mật ong, Lạp sườn, Thanh long gồm các bước: Nghiên cứu và xác định đối tượng khách hàng; Thiết lập mục tiêu truyền thông; xây dựng chiến lược truyền thông; thực hiện kế hoạch truyền thông; đánh giá và cải thiện kế hoạch truyền thông.
Xây dựng hệ thống nhận diện thương hiệu cho các sản phẩm nông sản đặc sản Cao Bằng gồm: Xây dựng hệ thống nhận diện thương hiệu “Cao Bằng Farm Fresh” bước đầu tiên phải xây dựng Logo thương hiệu “ Cao Bằng Farm Fresh”, túi giấy thương hiệu Cao Bằng Farm Fresh thể hiện một bước đi thông minh và có ý nghĩa rất lớn trong việc thể hiện cam kết về phát triển bền vững và bảo vệ môi trường của “Cao Bằng Farm Fresh”. Không chỉ là một phần của hệ thống nhận diện thương hiệu, mà còn là một cách để thương hiệu tạo dấu ấn và tương tác tích cực với khách hàng thông qua giá trị và hành động cụ thể…, túi bóng thương hiệu Cao Bằng Farm Fresh tiện lợi và phù hợp, tính thời trang, đa dạng và giá cả hợp lý…
Hệ thống nhận diện thương hiệu Mật ong Cao Bằng: Logo thương hiệu Mật ong Cao Bằng chứa trong mình một hình ảnh độc đáo về thiên nhiên và nguồn cội của sản phẩm. Logo được hình thành bởi một khung hình tròn, tượng trưng cho sự liên kết vô tận và trường tồn của thiên nhiên. Với màu xanh chủ đạo, nền đất xanh trong khung hình tròn không chỉ thể hiện vẻ đẹp tự nhiên của cao nguyên , mà còn là biểu twowngfjcuar sự độc đáo và phong phú của các loại noognsarn đa dạng mà Cao bằng có; Chai nhựa đựng Mật ong Cao Bằng; Chai thủy tinh đựng Mật ong; Hộp đựng lọ thủy tinh Mật ong Cao Bằng (loại 1lọ, 4lọ)…
Hệ thống nhận diện thương hiệu cho Lạp sườn: Logo sản phẩm Lạp sườn Cao Bằng; bao bì đóng gói Lạp sườn (túi đóng gói (4 lớp) được thiết kế màu đỏ chủ đạo, tượng trưng cho Lạp sườn Cao Bằng. Ngay phía trên, dòng chữ “Lạp sườn Cao Bằng” được thiết kế rất tinh tế…
Hệ thống nhận diện thương hiệu cho Thanh long: Thiết kế logo sản phẩm Thanh Long; túi bọc Thanh long mang trên mình logo đặc trưng của Thanh long được in ở vị trí trung tâm. Bên cạnh logo mang dòng chữ “Cao Bằng Farm Fresh”; thùng Thanh long mặt trước của thùng tô điểm bởi những quả Thanh long tự nhiên chứa đựng sự bất ngờ và tươi mát, thùng nền tím không chỉ là màu sắc bắt mắt mà còn là màu của Thanh ong ruột đỏ…
Nội dung 3: Truyền thông và quảng bá thương hiệu nông sản đặc sản (Mật ong, Lạp sườn, Thanh long) tỉnh Cao Bằng
Xây dựng quy trình truyền thông cho thương hiệu nông sản Cao Bằng: Nghiên cứu và xác định đặc điểm sản phẩm; xác định mục tiêu truyền thông; xác định chiến lược truyền thông; lập kế hoạch truyền thông; triển khai và đánh giá hoạt động truyền thông. Trước hết triển khai truyền thông, đo lường và đánh giá kết quả, tối ưu hóa và phát triển. Mục tiêu sau cùng của hoạt động truyền thông về thương hiệu đó là quá trình tiêu thụ hàng hóa. Nghiên cứu đã chỉ ra các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định mua hàng của khách hàng về nông sản đặc sản….
Nội dung 4: Thiết lập chuỗi cung ứng các sản phẩm nông sản đặc sản tỉnh Cao Bằng đảm bảo sự quản lý chất lượng của Nhà nước và các cơ quan liên quan
Xác định quy trình cung ứng các sản phẩm nông sản đặc sản của tỉnh: Đã nghiên cứu thực trạng chuỗi cung ứng các sản phẩm nông sản đặc sản tỉnh Cao Bằng trước hết phân tích các yêu cầu trong thiết lập quy trình cung ứng chuẩn và đảm bảo chất lượng cho nông sản đặc sản, sau đó thiết lập quy trình cung ứng chuẩn cho các sản phẩm nông sản đặc sản đảm bảo chất lượng bao gồm: Tiêu chuẩn an toàn thực phẩm, chứng nhận sản phẩm chất lượng, tiêu chuẩn sản phẩm sạch; xây dựng chuỗi cung ứng cho các sản phẩm nông sản đặc sản đảm bảo chất lượng.
Hệ thống cung ứng đầu vào cho các doanh nghiệp sản xuất và các hộ kinh doanh: Điều kiện thiết lập hệ thống cung ứng đầu vào cho các doanh nghiệp sản xuất và các hộ kinh doanh; thực trạng sản xuất, chế biến và phân tích hiệu quả sản xuất của các sản phẩm nông sản đặc sản của tỉnh Cao Bằng; thiết lập hệ thống cung ứng đầu vào cho các doanh nghiệp sản xuất và các hộ kinh doanh.
Thiết lập hệ thống cung ứng đầu ra cho các doanh nghiệp sản xuất và các hộ kinh doanh: Điều kiện thiết lập hệ thống cung ứng đầu ra cho các doanh nghiệp sản xuất và các hộ kinh doanh; thiết lập hệ thống cung ứng đầu ra cho các doanh nghiệp sản xuất và các hộ kinh doanh (Mô hình chuỗi cung ứng đầu ra trong chuỗi cung ứng ngắn, Mô hình chuỗi cung ứng đầu ra trong thị trường nội địa và quốc tế)
Chuẩn hóa khâu hoạch định chiến lược, nguồn cung đầu vào, sản xuất thành phẩm, phân phối sản phẩm: Chuỗi thương hiệu; xây dựng nhãn hiệu tập thể; hoạch định chiến lược nâng cấp thương hiệu và chuỗi cung ứng sản phẩm đối với sản phẩm nông sản đặc sản tỉnh Cao Bằng; hoạch định chiến lược nâng cấp chuỗi cung ứng sản phẩm…;
Xây dựng chuỗi cung ứng cho sản phẩm Mật ong, Thanh long, Lạp sườn:
Chuỗi cung ứng cụ thể cho sản phẩm Mật ong: Nhà cung cấp, nhà sản xuất, các trung gian phân phối, người tiêu dùng cuối cùng.
Chuỗi cung ứng cụ thể cho sản phẩm Lạp sườn: Đầu vào, sản xuất, thu gom, thương mại đến tiêu dùng.
Chuỗi cung ứng cụ thể cho sản phẩm Thanh long: Nhà cung cấp các yếu tố đầu vào, hộ Nông dân trồng Thanh long, người thu mua (Hợp tác xã), bán lẻ - Thị trường nội địa…
Giải pháp chủ yếu phát triển chuỗi cung ứng sản phẩm nông sản đặc sản của tỉnh Cao Bằng:
Định hướng phát triển chuỗi cung ứng sản phẩm nông sản đặc sản của Cao Bằng; Các nhóm giải pháp chủ yếu phát triển chuỗi cung ứng sản phẩm nông sản đặc sản tỉnh Cao Bằng: Xây dựng và cải thiện chất lượng sản phẩm, ứng dụng công nghệ trong sản xuất và quản lý, xây dựng hệ thống phân phối và logistic hiệu quả, tạo dựng thương hiệu và xúc tiến thương mại, đào tạo và nâng cao năng lực cho người nông dân,xây dựng mối quan hệ đối tác bền vững…Đã đề xuất các giải pháp xây dựng, phát triển quy trình xây dựng thương hiệu và chuỗi cung ứng sản phẩm Thanh long, Lạp sườn, Mật ong
Nội dung 5: Đào tạo, tập huấn, kỹ thuật thương mại và thương mại điện tử; tổ chức hội thảo: Đã tổ chức được các lớp về thương hiệu, thương mại điện tử, chuỗi cung ứng sản phẩm và tổ chức hội thảo về thiết lập quy trình xây dựng thương hiệu và chuỗi cung ứng sản phẩm nông sản đặc sản của tỉnh Cao bằng cho bà con nông dân, các tổ chức, đơn vị, nhà nghiên cứu….