Cao Bằng là địa phương có nhiều đặc sản hấp dẫn, được người tiêu dùng trong và ngoài tỉnh ưa chuộng. Những mặt hàng này được gắn liền với các địa danh nổi tiếng của địa phương (như: Hạt dẻ Trùng Khánh, Lê Đông Khê, Chè đắng Cao Bằng…), nên có nhiều lợi thế để phát triển và tìm chỗ đứng trên thị trường. Những năm qua, Cao Bằng luôn khuyến khích, hỗ trợ, tạo điều kiện cho các địa phương, tổ chức, cá nhân đăng ký nhãn hiệu hàng hóa là đặc sản dưới các hình thức như: Chỉ dẫn địa lý, nhãn hiệu chứng nhận, nhãn hiệu tập thể, nhãn hiệu thông thường. Điều này là hết sức cần thiết, đặc biệt trong bối cảnh nước ta đã ký kết các Hiệp định Thương mại tự do thế hệ mới như Hiệp định đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), Hiệp định Thương mại tự do với Liên minh châu Âu (EVFTA)... thì việc sử dụng công cụ sở hữu trí tuệ (SHTT) sẽ giúp các địa phương, doanh nghiệp nâng cao giá trị, tính cạnh tranh của sản phẩm, nhất là sản phẩm nông nghiệp.

Tuy nhiên, đối với tỉnh Cao Bằng, do tập quán canh tác lạc hậu, kinh tế tự nhiên, tự cấp, tự túc vẫn còn tồn tại ở một bộ phận lớn nông dân đang là cản trở cho sự phát triển nền nông nghiệp hàng hóa. Việc đưa tiến bộ kỹ thuật như giống mới, đầu tư phân bón, chăm sóc theo kỹ thuật chưa mạnh nên năng suất chưa cao. Trình độ, năng lực của cán bộ còn hạn chế, nhất là cán bộ cấp cơ sở, chưa đáp ứng được yêu cầu của nhiệm vụ được giao, nhất là trong bối cảnh phát triển và hội nhập; một số chưa chủ động, tích cực, thiếu sáng tạo trong công việc; sự phối hợp trong công việc chưa được tốt; Công tác tư vấn, chuyển giao công nghệ ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật trong sản xuất còn nhiều hạn chế; việc phát triển các hình thức tổ chức sản xuất phù hợp để khai thác lợi thế trong nông lâm nghiệp, như kinh tế trang trại chưa được quan tâm đầy đủ.

Điều đó đòi hỏi, trong thời gian tới Cao Bằng cần xây dựng kế hoạch dài hạn nhằm nâng cao khả năng cạnh tranh cho các sản phẩm chủ lực, đặc thù của địa phương và sản phẩm gắn với Chương trình OCOP. Cùng với việc tích cực ứng dụng các thành tựu khoa học và công nghệ (KH&CN) để tăng năng suất, chất lượng của các sản phẩm thì một trong những hướng ưu tiên để nâng cao sức cạnh tranh cho các sản phẩm chủ lực, đặc thù của địa phương và sản phẩm gắn với Chương trình OCOP của Cao Bằng là xây dựng, đăng ký và bảo hộ quyền SHTT cho các loại sản phẩm này. Theo đó, ngành KH&CN đã chủ động đẩy mạnh việc tuyên truyền hướng dẫn và tạo điều kiện cho doanh nghiệp, hợp tác xã, các nhóm hộ nông dân trong xây dựng, đăng ký và khai thác, phát triển chỉ dẫn địa lý, nhãn hiệu chứng nhận, nhãn hiệu tập thể theo hướng hợp tác, liên kết sản xuất gắn với tiêu thụ sản phẩm được bảo hộ theo chuỗi giá trị nhằm đáp ứng nhu cầu của thị trường trong và ngoài nước.

Với tổng diện tích đất nông, lâm nghiệp khoảng 550.000 ha, chiếm trên 82% tổng diện tích đất tự nhiên, trong đó mạnh nhất là đất có khả năng phát triển lâm nghiệp khoảng 408.705 ha, chiếm 61,1% diện tích tự nhiên. Rõ ràng Cao bằng có lợi thế tuyệt đối về phát triển nông, lâm nghiệp, đặc biệt là việc phát triển lâm nghiệp của Cao Bằng chắc chắn là hơn hẳn các địa phương khác. Cùng với việc nằm trong vùng khí hậu nhiệt đới gió mùa lục địa núi cao và có đặc trưng riêng so với các tỉnh miền núi khác thuộc vùng Đông Bắc, có tiểu vùng có khí hậu á nhiệt đới. Đặc điểm này đã tạo cho Cao Bằng những lợi thế để hình thành các vùng sản xuất cây, còn phong phú đa dạng, trong đó có những cây đặc sản như dẻ hạt, hồng không hạt, đậu tương có hàm lượng đạm cao, thuốc lá, chè đắng, mác mật… mà nhiều nơi khác không có điều kiện phát triển. Chính vì vậy, trong những năm gần đây Cao Bằng luôn xác định nông - lâm nghiệp là một trong những trụ cột của nền kinh tế và đã đẩy mạnh thực hiện Đề án tái cơ cấu ngành nông nghiệp theo hướng  tập trung phát triển sản phẩm nông nghiệp đặc hữu mà các địa phương khác không có hoặc nếu có thì chất lượng khác hẳn. Hiện Cao Bằng đã xác định 11 sản phẩm nông nghiệp chủ lực của tỉnh gồm: Hạt dẻ, gạo nếp (nếp Ong, nếp Hương, nếp Pì Pất, nếp cẩm), miến dong Nguyên Bình, miến dong Án Lại (Hòa An), thạch đen, đậu tương, lạc đỏ, lê vàng, thịt lợn đen, thịt gà ri, chiếu trúc xuất khẩu. Từ đó, tỉnh đã chủ trương đẩy mạnh các hoạt động xúc tiến thương mại nhằm tạo đầu ra ổn định cho các sản phẩm nông lâm sản.

Xác định SHTT có vai trò quan trọng, là động lực thúc đẩy hoạt động đổi mới sáng tạo, nâng cao trình độ công nghệ của tỉnh và góp phần bảo vệ lợi ích hợp pháp của các chủ sở hữu tài sản trí tuệ, nâng cao năng lực cạnh tranh và thúc đẩy phát triển KT-XH của địa phương, tỉnh đã cụ thể hóa bằng các chủ trương, cơ chế chính sách cụ thể nhằm thúc đẩy hoạt động xây dựng thương hiệu cho các sản phẩm đặc sản địa phương, như: Nghị quyết số 30/2014/NQ-HĐND ngày 11/12/2014 của Hội đồng nhân dân tỉnh Cao Bằng, văn bản số 3102/UBND-CN về thực hiện Quyết định số 1068/QĐ-TTg ngày 22/8/2019 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chiến lược Sở hữu trí tuệ đến năm 2020… Cùng với đó tỉnh đã chỉ đạo Sở KH&CN và các cơ quan tham mưu tăng cường tổ chức tuyên truyền, phổ biến nhằm nâng cao nhận thức về SHTT bằng nhiều hình thức đa dạng, phong phú như: Tuyên truyền Tin bài trên Báo Cao Bằng; Đài Phát thanh và Truyền hình tỉnh, thông tin trên website khcncaobang.gov.vn, thông tin trên bản tin KH&CN Cao Bằng,...; Tổ chức các lớp tập huấn nhằm nâng cao nhận thức pháp luật về SHTT, kỹ năng xây dựng, quản lý, bảo vệ và khai thác tài sản trí tuệ nhằm nâng cao giá trị, uy tín và khả năng cạnh tranh của sản phẩm trong điều kiện hội nhập… giúp cho các doanh nghiệp, hợp tác xã xây dựng chiến lược sản xuất, kinh doanh phù hợp. Kết quả nhiều sản phẩm đặc sản địa phương đã được hỗ trợ xây dựng và phát triển thương hiệu, nổi bật trong đó có 02 chỉ dẫn địa lý đã được cấp văn bằng (Hạt dẻ Trùng Khánh; Trúc sào và chiếu trúc sào Cao Bằng) và các nhãn hiệu tập thể, nhãn hiệu chứng nhận như: Gạo nếp Hương Bảo Lạc; Lê vàng Đông Khê; Quýt Trà Lĩnh, thạch đen Cao Bằng; lạp sườn; miến dong,.... Thông qua việc xây dựng nhãn hiệu và quảng bá thương hiệu đã nâng cao sức cạnh tranh, làm tăng danh tiếng của sản phẩm, đặc biệt là nông sản chủ lực, đặc trưng, tiềm năng của tỉnh. Trong thời gian tới, Sở KH&CN tiếp tục phối hợp với các địa phương, hiệp hội sản xuất xây dựng và phát triển một số thương hiệu như nhãn hiệu tập thể vịt cỏ Trùng Khánh, nếp Ong Trùng Khánh...

Nhìn chung, việc xây dựng và phát triển thương hiệu cho sản phẩm nông thôn đang dần chứng minh vai trò quan trọng trong phát triển nông nghiệp, nông thôn, góp phần bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống, bảo tồn đa dạng sinh học, góp phần thúc đẩy sự phát triển hoạt động sản xuất, thương mại và nâng cao giá trị gia tăng cho sản phẩm nông lâm sản đặc sản của tỉnh. Sản phẩm lạp sườn của Hợp tác xã (HTX) Tâm Hòa là một ví dụ tiêu biểu. Suốt nhiều năm đầu, sản phẩm bán ra thị trường không nhiều. Nhận thấy rằng muốn việc kinh doanh phát triển thì sản phẩm phải có thương hiệu để khẳng định với người tiêu dùng, với sự hỗ trợ, hướng dẫn đăng ký bảo hộ nhãn hiệu cho các sản phẩm của HTX của Sở KH&CN, năm 2012 HTX Tâm Hòa được thành lập với thực hiện mong muốn đưa đặc sản của người nông dân Cao Bằng ra thị trường. Sau khi được thành lập, sản phẩm lạp sườn Cao Bằng của HTX Tâm Hòa được UBND tỉnh bình chọn là 1 trong 12 sản phẩm công nghiệp nông thôn (CNNT) tiêu biểu của tỉnh và được Bộ Công Thương công nhận là sản phẩm CNNT tiêu biểu. Nhờ đó, HTX Tâm Hòa từng bước tạo được uy tín với khách hàng, được mời tham dự các hội chợ thương mại quốc tế, hội chợ triển lãm vùng, hội chợ giới thiệu sản phẩm trong và ngoài nước, như Hội chợ Thương mại với Trung Quốc, Hội chợ ASEAN - Ấn Độ lần thứ 2 (IABF 2012) tổ chức tại Ấn Độ. Đến nay, sản phẩm HTX đã có mặt tại các chuỗi siêu thị lớn trên cả nước.

Sự phát triển của thị trường nông sản Việt Nam trong giai đoạn vừa qua đã cho thấy vị trí, vai trò và tiềm năng rất lớn của các sản phẩm nông nghiệp với sự hỗ trợ của việc đăng ký quyền SHTT trong việc đáp ứng các nhu cầu của người tiêu dùng trong nước cũng như hội nhập kinh tế quốc tế. Có thể thấy, đối với các sản phẩm đặc sản địa phương, ngoài những lợi thế về chất lượng, yếu tố sản xuất, tiêu dùng mang tính văn hóa, truyền thống… thì hướng phát triển gắn với thương hiệu là một hướng đi phù hợp, trở thành công cụ hiệu quả trong phát triển bền vững sản xuất và thị trường, đưa nông sản Việt Nam nói chung và Cao Bằng nói riêng tiến xa hơn ra thế giới. Tuy vậy, trước bối cảnh sự phát triển các thương hiệu cho sản phẩm nông thôn còn gặp nhiều khó khăn, tỉnh Cao Bằng cần những giải pháp để thúc đẩy hoạt động xây dựng và quản lý trong thời gian tới, cụ thể:

+ Cần thúc đẩy sự phối hợp chặt chẽ giữa ba ngành là: KH&CN, Nông nghiệp và PTNT, Công thương từ quy trình trồng trọt, chế biến, đăng ký nhãn hiệu tới việc đưa sản phẩm ra thị trường nhằm phát triển thương hiệu cho sản phẩm nông thôn gắn với Chương trình mỗi xã một sản phẩm theo Quyết định số 490/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ;

+ Tăng cường công tác đào tạo, nâng cao năng lực: trong đó cần xây dựng và bổ sung các nội dung đào tạo, tập huấn về quản trị và phát triển thương hiệu trong các chương trình tập huấn, nâng cao năng lực cho các HTX, cán bộ quản lý HTX, làng nghề, đào tạo nghề nông thôn. Xác định năng lực quản trị và phát triển thương hiệu nông sản là một nội dung chính trong chương trình đào tạo, nhằm thúc đẩy và nâng cao hiệu quả hoạt động của các HTX, Hội/hiệp hội, đặc biệt là năng lực thương mại;

+ Đối với hoạt động xây dựng hồ sơ đăng ký bảo hộ: việc lựa chọn hình thức bảo hộ (CDĐL, NHTT, NHCN) cần dựa trên điều kiện (quy mô, đặc thù về sản phẩm, chất lượng...), yêu cầu của từng hình thức bảo hộ để quyết định. Trong đó lưu ý ưu tiên lựa chọn các HTX làm chủ thể để đăng ký các NHTT;

+ Hoạt động quản lý, phát triển các thương hiệu cho sản phẩm nông thôn: xây dựng mô hình tổ chức, hoạt động hỗ trợ phải gắn với tăng cường năng lực thương mại, đặc biệt là các NHTT, cần tập trung hỗ trợ về năng lực tổ chức và phát triển thị trường của các HTX. Ưu tiên hỗ trợ các doanh nghiệp, HTX trong các dự án, hoạt động hỗ trợ, làm nền tảng để thúc đẩy việc sử dụng thương hiệu trên thị trường, tạo cơ sở, động lực để nâng cao giá trị sản phẩm./.