Những năm gần đây, hoạt động sản xuất và kinh doanh các đặc sản địa phương đã thu được nhiều thành quả đáng ghi nhận, góp phần nâng cao thu nhập cho nhân dân. Một trong những hướng ưu tiên để nâng cao sức cạnh tranh cho nông, lâm sản, các sản phẩm làng nghề là xây dựng thương hiệu, đăng ký và bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ cho các loại sản phẩm này. Với sự chung tay góp sức của chính quyền và nhân dân trong tỉnh, đặc biệt với sự hỗ trợ về chuyên môn của Sở Khoa học và Công nghệ, tỉnh Cao Bằng hiện đã có 2 sản phẩm được bảo hộ Chỉ dẫn địa lý là: Hạt dẻ Trùng Khánh, Trúc sào và chiếu trúc sào Cao Bằng; 2 sản phẩm được cấp Nhãn hiệu chứng nhận gồm: Lê Đông Khê, Thạch đen Thạch An - Cao Bằng; 8 sản phẩm được cấp Nhãn hiệu tập thể gồm: Thịt Bò H'Mông Cao Bằng, Miến Dong Hương Rừng Phja Oắc Sơn Đông, Miến Dong Nguyên Bình Sản xuất từ củ dong nguyên chất, Miến Dong Nguyên Bình, Rượu Tà Lùng, Quýt Trà Lĩnh, Nếp Hương Bảo Lạc, Vịt cỏ Trùng Khánh. Đây là niềm tự hào của các dân tộc trong tỉnh về những sản phẩm đặc sản được bảo hộ, tăng thêm cơ hội quảng bá, nâng cao uy  tín, chất lượng sản phẩm.

Để có được kết quả trên, những năm qua, tỉnh đã từng bước hoàn thiện cơ chế, chính sách hỗ trợ phát triển tài sản sở hữu trí tuệ phù hợp với điều kiện địa phương. Ngày 10/12/2021 HĐND tỉnh ban hành Nghị quyết số 93/2021/NĐ-HĐND quy định một số cơ chế, chính sách hỗ trợ phát triển hoạt động KHCN&ĐMST trên địa bàn tỉnh Cao Bằng giai đoạn 2021 – 2030. Trong đó hỗ trợ kinh phí thông qua nhiệm vụ KH&CN đối với hoạt động xác lập, quản lý và phát triển tài sản trí tuệ cho các sản phẩm, dịch vụ chủ lực đặc thù của địa phương, sản phẩm gắn với chương trình OCOP của tỉnh Cao Bằng dưới dạng chỉ dẫn địa lý, nhãn hiệu chứng nhận, nhãn hiệu tập thể. Cụ thể: Hỗ trợ 100% kinh phí để thực hiện dự án tạo lập, quản lý và phát triển chỉ dẫn địa lý mức hỗ trợ không quá 1.000.000.000 đồng/dự án; Hỗ trợ 70% kinh phí để thực hiện dự án tạo lập, quản lý và phát triển nhãn hiệu chứng nhận, nhãn hiệu tập thể, mức hỗ trợ không quá 500.000.000 đồng/dự án.

Bên cạnh đó, các địa phương, đơn vị cũng lồng ghép nội dung sở hữu trí tuệ trong các chiến lược, phát triển ngành, lĩnh vực. Hiệu lực, hiệu quả quản lý Nhà nước về sở hữu trí tuệ cũng từng bước được nâng cao, từ đó đẩy mạnh và nâng cao hiệu quả hoạt động thực thi quyền sở hữu trí tuệ. Tỉnh cũng khuyến khích các hoạt động khai thác sở hữu trí tuệ, tăng cường nguồn nhân lực và hình thành văn hóa sở hữu trí tuệ trong xã hội.

Đặc sản hạt dẻ Trùng Khánh là thương hiệu lâu năm nổi tiếng khắp cả nước, là một trong những đặc sản nổi tiếng của tỉnh Cao Bằng được người tiêu dùng ưa chuộng và được ngày càng khẳng định được chất lượng và giá trị trên thị trường nông sản Việt. Để khai thác sử dụng có hiệu quả chỉ dẫn địa lý của hạt dẻ Trùng Khánh đã được cấp văn bằng bảo hộ, ngày 31/8/2021 UBND tỉnh đã ban hành Kế hoạch số 2307/KH-UBND phát triển cây dẻ Trùng Khánh giai đoạn 2021-2025, định hướng đến năm 2030. Chủ động sản xuất giống đảm bảo chất lượng để hình thành vùng sản xuất tập trung cây Dẻ với diện tích 1.000ha (trong đó giai đoạn 2021-2025 trồng mới 900ha). Đồng thời, đa dạng hóa các hình thức liên kết giữa người dân, doanh nghiệp, hợp tác xã trong sản xuất và tiêu thụ nông sản, hình thành chuỗi giá trị hàng nông sản; xây dựng được nhà sơ chế, kho lạnh bảo quản hạt dẻ. Từ chỗ chỉ trồng tự phát, nhận thấy cây trồng này mang hạt dẻ lại giá trị cao, lại được sự khuyến khích, hỗ trợ của tỉnh, diện tích trồng cây dẻ tăng lên theo từng năm, cây dẻ Trùng Khánh đã được trở thành cây kinh tế mũi nhọn, góp phần giảm nghèo cho bà con và đưa thương hiệu hạt dẻ Trùng Khánh vươn xa, tương xứng với tiềm năng và thế mạnh của địa phương.

Còn đối với 8 sản phẩm được cấp Nhãn hiệu tập thể, một trong số đó có sản phẩm Miến dong Nguyên Bình. Cao Bằng có điều kiện tự nhiên phù hợp với phát triển cây dong giềng, đặc biệt là huyện Nguyên Bình. Miến dong Nguyên Bình ngon có tiếng trên địa bàn tỉnh. Theo những người làm nghề lâu năm kể lại, nghề làm miến ở Nguyên Bình không biết có từ bao giờ, chỉ biết rằng đến khoảng những năm 80 của thế kỷ trước thì phát triển mạnh, nhiều gia đình từ làm nông chuyển sang làm miến. Do điều kiện thổ nhưỡng và khí hậu ưu đãi, giống dong riềng trồng trên đất Nguyên Bình (ở độ cao 900 - 1.200m so với mực nước biển) có chất lượng cao, hơn hẳn các nơi khác. Kết hợp với sự khéo léo và kinh nghiệm của những người làm, đã tạo nên những sợi miến bóng đẹp, dai, giòn, có hương thơm đặc trưng của bột dong mà không hề sử dụng hóa chất. Bát canh miến Nguyên Bình có thể không cần thịt, không cần nhiều gia vị, nhưng hương vị khó nơi nào sánh kịp. Miến dong Nguyên Bình có chất lượng tốt, có hương vị đặc biệt nên được nhiều người tiêu dùng ưa chuộng. Miến dong Nguyên Bình được cấp văn bằng bảo hộ Nhãn hiệu tập thể năm 2015. Đây là kết quả của dự án theo Quyết định số  68/2005/QĐ-TTG ngày 4/4/2005 của Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt chương trình hỗ trợ phát triển tài sản trí tuệ của doanh nghiệp.

Sản phẩm Hạt dẻ Trùng Khánh hay Miến dong Nguyên Bình chỉ là hai trong số nhiều sản phẩm đã được nhà nước bảo hộ sở hữu trí tuệ. Tuy nhiên, đặc sản địa phương của tỉnh thường chỉ được trồng và sản xuất ở quy mô nhỏ, nguồn giống cây trồng, vật nuôi thiếu kiểm soát và định hướng, quá trình sản xuất phụ thuộc nhiều vào kinh nghiệm và phong tục tập quán; công nghệ thu hoạch, chế biến và bảo quản sau thu hoạch còn thô sơ; Ứng dụng khoa học trong sản xuất, chế biến nông sản chưa nhiều, dẫn đến chất lượng không thống nhất, không ổn định ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín của sản phẩm, dẫn đến các thương hiệu đặc sản địa phương khó duy trì. Để nâng cao sức cạnh tranh cho nông, lâm sản, các sản phẩm làng nghề của Cao Bằng cần khẩn trương xây dựng, đăng ký và bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ cho các loại sản phẩm này và chủ động tạo mối liên kết trong sản xuất, hình thành các tổ chức hội, tổ chức tập thể của người sản xuất. Thông qua các tổ chức liên kết này để áp dụng quy trình quản lý, quy trình kỹ thuật và ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật trong công tác trồng, thu hoạch, bảo quản, đồng bộ, hiệu quả, đảm bảo tính đồng đều, tăng chất lượng sản phẩm. Trong xu thế hội nhập kinh tế ngày nay, những yêu cầu về kiểm soát nguồn gốc, chất lượng và mức độ an toàn vệ sinh thực phẩm ngày càng cao. Vì thế, việc đăng ký bảo hộ cũng như phát triển nhãn hiệu đã được bảo hộ giữ vai trò đặc biệt quan trọng đối với mỗi sản phẩm khi cung ứng ra thị trường. Có được thương hiệu đã khó, giữ được thương hiệu còn khó hơn. Do vậy, việc bảo vệ và phát triển các nhãn hiệu đã được đăng ký cần tiếp tục có sự chung tay vào cuộc của các cấp, các ngành và người dân trong thời gian tới với các bước đi bài bản, từ chọn giống, trồng trọt, thu hoạch đến đăng ký quyền sở hữu trí tuệ và xúc tiến thương mại, tìm đầu ra cho sản phẩm./.