I. Đặt vấn đề
Thảo dược là một nguồn nguyên liệu thực vật quý giá, cung cấp dược liệu để chế biến và sản xuất các loại thuốc hữu ích phục vụ cho việc chữa bệnh và phục hồi sức khỏe cho con người. Trong số các loài thảo dược phổ biến có tại Cao Bằng thì Hà thủ ô đỏ (Polygonum Multiflorum Thunb) thuộc họ Rau Răm (Polygonaceae) là một loại cây dược liệu có giá trị kinh tế cao với công năng bổ can thận, bổ khí huyết được dùng trong các trường hợp can thận, âm hư gây đau lưng, mỏi gối, yếu gân cốt, di tinh, liệt dương, phụ nữ khí hư bạch đới, kinh nguyệt không đều, da xanh thiếu máu, gầy còm, đại tiện táo bón, tiêu hóa kém.
Nhiều nghiên cứu đã công nhận Hà thủ ô đỏ có tác dụng với nhiều bệnh lý như rụng tóc, tóc bạc sớm. Chúng còn được dùng để chữa đau lưng dưới, yếu khớp gối, yếu cơ và sơ vữa động mạch. Ngoài ra, Hà thủ ô đỏ còn có thể giúp chống lão hóa, tăng cường hệ thống miễn dịch của cơ thể, giúp nhuận tràng, điều chỉnh lượng đường trong máu.
Với diện tích tự nhiên trên 6.690 km² cùng đặc điểm địa hình, khí hậu đặc thù nên Cao Bằng có nhiều loại cây thuốc quý và nhiều kinh nghiệm chữa bệnh bằng cây cỏ của các cộng đồng dân tộc anh em. Sau 2 năm nghiên cứu (2005 – 2006), Viện Dược liệu đã đánh giá được đặc điểm về phân bố và trữ lượng của 15 loài cây thuốc quý tại địa bàn các huyện Thông Nông, Hòa An, Trùng Khánh, Hà Quảng, Trà Lĩnh và Nguyên Bình tỉnh Cao Bằng. Trong đó, Hà thủ ô đỏ là cây thuốc quý, chiếm số lượng lớn cần được bảo tồn, phát triển và khai thác sử dụng hợp lý và bền vững.
II. Mục tiêu
Tạo ra các sản phẩm thực phẩm có giá trị kinh tế cao từ Hà thủ ô đỏ, góp phần sử dụng có hiệu quả nguồn nguyên liệu đặc hữu của địa phương, đồng thời nâng cao thu nhập cho đồng bào các dân tộc tại Cao Bằng.
III. Kết quả Nghiên cứu
Tiến hành phân tích thành phần của 08 mẫu Hà thủ ô đỏ được mua tại các huyện Thông Nông (TN-1 và TN2), Bảo Lạc (BL-1 và BL2), Hà Quảng (HQ-1 và HQ-2) và Nguyên Bình (NB-1 và NB-2) tỉnh Cao Bằng. Các mẫu Hà thủ ô đỏ không bị thối, không bị mốc.
Từ các kết quả phân tích thành phần của Hà thủ ô đỏ thấy Hà thủ ô đỏ mua tại Bảo Lạc (BL-1 và BL-2) có chất lượng tốt, hàm lượng hoạt chất sinh học anthraglycozit cao (đây chính là thành phần quan trọng trong Hà thủ ô đỏ) – đạt trung bình 1,8% so với trọng lượng chất khô. Chính vì vậy, nhóm nghiên cứu lựa chọn nguyên liệu cho các nghiên cứu tiếp sau là Hà thủ ô đỏ được mua tại huyện Bảo Lạc tỉnh Cao Bằng.
1. Sản xuất thử nghiệm sản phầm Hà thủ ô đỏ chín
Theo kết quả tổng hợp được trong suốt quá trình sản xuất thử nghiệm đã thu được 10,7 kg sản phẩm Hà thủ ô đỏ chín đạt được các yêu cầu chất lượng đặt ra. Sự khác biệt về số lượng cũng như chất lượng sản phẩm sản xuất thử nghiệm so với sản phẩm được sản xuất tại phòng thí nghiệm là tương đồng, không có sự sai khác.
2. Sản xuất thử nghiệm sản phẩm bột Hà Thủ ô đỏ
Sản phẩm bột Hà thủ ô đỏ được sản xuất thử nghiệm theo đúng trình tự và trên dây chuyền thiết bị. Tuy nhiên, do điều kiện thực tế không có thiết bị sấy phun nên nhóm nghiên cứu tiến hành sấy bột Hà thủ ô đỏ theo phương pháp sấy thông thường bằng thiết bị sấy công nghiệp 6CTH6.0 hiện có tại Trung tâm. Dịch trích ly sau cô đuổi dung môi cồn etylic và được trộn đều với tinh bột biến tính theo tỷ lệ dịch Hà thủ ô đỏ cô đặc/tinh bột biến tính: 1/5 (thể tích/khối lượng) rồi sấy với các điều kiện: nhiệt độ sấy 105^oC trong thời gian 3h. Kết quả sản xuất thử nghiệm được 10,5 kg sản phẩm bột Hà thủ ô đỏ đạt các yêu cầu chất lượng đặt ra.
3. Sản xuất thử nghiệm sản phẩm trà túi lọc Hà thủ ô đỏ
Sản phẩm trà túi lọc Hà thủ ô đỏ được sản xuất thử nghiệm được 10.300 túi lọc sản phẩm trà Hà thủ ô đỏ đạt các yêu cầu chất lượng đặt ra. Sự Khác biệt về số lượng cũng như chất lượng sản phẩm SXTN so với sản phẩm được sản xuất tại phòng thí nghiệm là tương đồng, không có sự sai khác.
4. Sản xuất thử nghiệm sản phẩm rượu Hà thủ ô đỏ
Từ kết quả tổng hợp cho thấy đã sản xuất thử nghiệm được 205 chai rượu Hà thủ ô đỏ dung tích 500ml/chai đạt các yêu cầu chất lượng đặt ra. Sự khác biệt về số lượng cũng như chất lượng sản phẩm SXTN so với sản phẩm được sản xuất tại phòng thí nghiệm là tương đồng, không có sự sai khác.
5. Sản xuất thử nghiệm sản phẩm nước Hà thủ ô đỏ
Từ kết quả tổng hợp cho thấy đã sản xuất thử nghiệm được 112 chai nước Hà thủ ô đỏ dung tích 250ml/chai đạt các yêu cầu chất lượng đặt ra.
IV. Kinh phí thực hiện dự án
Tổng kinh phí thực hiện: 450.000.000đồng (Bốn trăm năm mươi triệu đồng chẵn).
V. Kết luận và kiến nghị
1. Kết luận: Đã xây dựng được 05 qui trình công nghệ sản xuất gồm: qui trình công nghệ sản xuất Hà thủ ô chín, qui trình công nghệ sản xuất bột Hà thủ ô đỏ, qui trình công nghệ sản xuất trà túi lọc Hà thủ ô đỏ, qui trình công nghệ sản xuất rượu Hà thủ ô đỏ và quy trình sản xuất nước Hà thủ ô đỏ.
Đã phân tích và đánh giá được chất lượng của các sản phẩm của đề tài. Kết quả chất lượng các sản phẩm của đề tài (Hà thủ ô đỏ chín, bột Hà thủ ô đỏ, trà túi lọc Hà thủ ô đỏ, rượu Hà thủ ô đỏ, nước Hà thủ ô đỏ) đạt yêu cầu đặt ra, đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm.
Đã xây dựng được 04 mô hình thiết bị phù hợp cho công nghệ sản xuất bột Hà thủ ô đỏ, trà túi lọc Hà thủ ô đỏ, rượu Hà thủ ô đỏ và nước Hà thủ ô đỏ.
Đã chuyển giao công nghệ và sản xuất thử nghiệm các sản phẩm của đề tài tại Trung tâm Ứng dụng Tiến bộ Khoa học và Công nghệ tỉnh Cao Bằng: tập huấn, đào tạo được 12 cán bộ của Trung tâm nắm vững các qui trình công nghệ sản xuất, sử dụng trang thiết bị và sản xuất thành thạo được 05 sản phẩm đạt tiêu chuẩn chất lượng đề tài đặt ra (Hà thủ ô đỏ chín, bột Hà thủ ô đỏ, trà túi lọc Hà thủ ô đỏ, rượu Hà thủ ô đỏ và nước Hà thủ ô đỏ). Số lượng các sản phẩm sản xuất thử nghiệm được gồm có: 10,7kg Hà thủ ô đỏ chín; 10,5kg bột Hà thủ ô đỏ; 10.300 túi lọc trà Hà thủ ô đỏ; 205 chai rượu Hà thủ ô đỏ và 112 chai nước Hà thủ ô đỏ.
Đã xây dựng được 04 mô hình thiết bị phù hợp cho công nghệ sản xuất bột Hà thủ ô đỏ, trà túi lọc Hà thủ ô đỏ, rượu Hà thủ ô đỏ và nước Hà thủ ô đỏ.
Đã thiết kế được mẫu mã bao bì phù hợp cho sản phẩm của đề tài bao gồm: mẫu mã bao bì cho sản phẩm Hà thủ ô đỏ chín, bột Hà thủ ô đỏ, trà túi lọc Hà thủ ô đỏ, rượu Hà thủ ô đỏ và nước Hà thủ ô đỏ.
2. Kiến nghị: Với tiềm năng nguyên liệu sẵn có Hà thủ ô đỏ - Đặc sản của tỉnh Cao Bằng cùng với nhân lực, nhà xưởng, trang thiết bị hiện có của Trung tâm Ứng dụng Tiến bộ Khoa học và Công nghệ tỉnh Cao Bằng, chúng tôi kiến nghị UBND tỉnh Cao Bằng, Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Cao Bằng chỉ đạo Trung tâm Ứng dụng Tiến bộ Khoa học và Công nghệ ứng dụng 05 qui trình công nghệ đã nghiên cứu được của đề tài vào thực tế sản xuất tại địa phương, góp phần đa dạng hóa sản phẩm và phát triển kinh tế tại địa phương./.