Huyện Quảng Uyên có điều kiện khí hậu đặc thù, nhiệt độ trung bình trong năm 21,5^oC. Ngày và đêm trong mùa mưa có biên độ tương đối lớn từ 27^oC giảm dần còn khoảng 12^oC, độ ẩm 85%, Lượng mưa trung bình 1.600mm, tập trung từ tháng 4 đến tháng 7 hàng năm. Do đó tạo ra vùng tiểu khí hậu khác biệt so với các địa phương khác và phù hợp với sự sinh trưởng, phát triển của cây dạ hiến. Trên địa bàn huyện Quảng Uyên, rau dạ hiến mọc phân bố rải rác tại các xã như: Quốc Dân, Phúc Sen, Chí Thảo, Tự Do, Ngọc Động, Hạnh Phúc, Thị trấn Quảng Uyên…

Dạ hiến (hay còn gọi là rau Bò khai), tiếng Tày gọi là Phjắc Giển, chủ yếu mọc tự nhiên tại các chân núi, sườn núi đá vôi ở Cao Bằng. Dạ hiến không chỉ đơn thuần là một thứ rau rừng có vị ngon hấp dẫn mà còn là một vị thuốc bổ thận, mạnh gân cốt. Ðặc biệt, rễ cây rau dạ hiến đỏ còn là một trong nhiều vị thuốc chữa chứng vô sinh. Lá dạ hiến là một vị thuốc thường được dùng để chữa bệnh viêm gan, thận, viêm đường tiết liệu, tiểu tiện không thông ,… với liều lượng 12-14g, sắc nước uống.

Vào thời điểm khoảng từ tháng 3 đến tháng 9 hàng năm khi dạ hiến vào mùa thu hoạch, người dân ở địa phương thường tiến hành thu hái dạ hiến mọc hoang trong tự nhiên và tiêu thụ chủ yếu trên địa bàn huyện, số ít hộ bán ra Thành phố Cao Bằng hoặc chuyển đi Hà Nội, nhưng thị trường chưa ổn định. Sản lượng rau dạ hiến do người dân thu hái được chưa đáp ứng được nhu cầu thị trường.

Để từng bước khắc phục những tồn tại trong việc thu hái và tiêu thụ rau dạ hiến trước đây ở địa phương, thực hiện đề tài “Nghiên cứu xây dựng mô hình sản xuất cây Dạ hiến theo hướng VietGap quy mô nông hộ tại huyện Quảng Uyên, tỉnh Cao Bằng”, nhóm nghiên cứu đã tiến hành điều tra, khảo sát tiềm năng và lợi thế so sánh của huyện Quảng Uyên về điều kiện tự nhiên, chất lượng và thị trường tiêu thụ sản phẩm rau dạ hiến; nghiên cứu, xây dựng quy trình kỹ thuật nhân giống, sản xuất, sơ chế, bảo quản rau dạ hiến theo hướng Vietgap; hoàn thành xây dựng mô hình vườn ươm nhân giống tại xã Phúc Sen quy mô 10.000 cây; xây dựng mô hình trồng mới quy mô nông hộ tại 50 hộ gia đình với diện tích quy đổi 5 ha (với tổng số 5.000 cây), hiện nay đã bắt đầu cho thu hoạch; xây dựng mô hình chăm sóc thâm canh quy mô 1 ha và mở 10 lớp tập huấn cho người dân tại xã Phúc Sen và Quốc Dân; …

Việc triển khai sản xuất cây dạ hiến theo hướng Vietgap được thực hiện trên cơ sở áp dụng đúng các quy trình kỹ thuật về đánh giá và lựa chọn vùng trồng dạ hiến; nhân giống; quản lý phân bón và chất phụ gia; quản lý nguồn nước tưới, hoá chất và thuốc bảo vệ thực vật; đảm bảo các nguyên tắc khi thu hoạch, vận chuyển; quản lý hồ sơ lưu trữ truy nguyên nguồn gốc. Vì vậy, chất lượng sản phẩm đảm bảo tốt như sản phẩm khai thác trong tự nhiên, thời gian thu hái kéo dài từ tháng 2 đến tháng 10 hàng năm, đem lại nguồn thu nhập cao và ổn định cho các hộ trồng, qua đó từng bước đưa cây dạ hiến trở thành hàng hóa trên cơ sở tận dụng tốt các khu vực núi đá vôi còn hoang hóa của huyện quảng Uyên.

Trao đổi với chúng tôi, Tiến sỹ Đoàn Văn Lư-chủ nhiệm đề tài cho biết: Nội dung chính của dự án là: tập huấn kỹ thuật cho người dân về quy trình kỹ thuật sản xuất rau dạ hiến theo hướng Vietgap, xây dựng mô hình thâm canh và mô hình trồng mới rau dạ hiến theo hướng Vietgap, đồng thời xây dựng nhạn hiệu cho rau dạ hiến huyện Quảng Uyên. Sau hơn 3 năm thực hiện, đề tài đã cơ bản hoàn thành được các nội dung theo thuyết minh đã được phê duyệt, trong đó quan trọng là đã giúp người dân nắm được các quy trình kỹ thuật sản xuất rau dạ hiến theo hướng Vietgap và biết thu hái, bảo quản sản phẩm đảm bảo chất lượng tốt.

Việc thực hiện đề tài đã góp phần quan trọng hỗ trợ huyện Quảng Uyên xác định được cây dạ hiến là loại cây trồng thế mạnh, có giá trị kinh tế cao trên cơ sở tận dụng các vùng đất hoang hóa khu vực đá vôi.

Rau dạ hiến trên thị trường có giá bán dao động khoảng 5.000- 10.000 đồng/ 1 bó, trung bình khoảng 60.000-80.000 đồng/1 kg. Điều này cho thấy hiêu quả kinh tế và triển vọng phát triển của cây dạ hiến rất khả quan.

Được sự đồng tình ủng hộ và cộng tác nhiệt tình của người dân, đến nay phần lớn diện tích trồng cây dạ hiến trong khuôn khổ đề tài đều sinh trưởng và phát triển tốt, không sâu bệnh, người dân có ý thức chăm sóc bảo vệ cẩn thận; mô hình thâm canh phát triển tốt, cho năng suất thu hoạch cao, một số hộ đã có thu nhập 8 triệu đồng trong một vụ thu hái rau dạ hiến.

Ông Lục Văn Quáng, xóm Tẩư Đông, xã Phúc Sen cho biết: Ông đã tham gia đề tài được hơn 3 năm, từ đề tài ông đã được tập huấn các kỹ thuật về chọn hom giống, kỹ thuật làm đất,chế độ tưới nước, theo dõi quá trình sinh trưởng và sâu bệnh hại,…hàng năm gia đình ông đã được đề tài cấp cho phân NPK để bón cho cây. Từ đầu vụ thu hoạch năm nay, gia đình ông đã thu hái được khoảng 25 tạ sản phẩm, tôi bán ra thị trường được từ 60.000-80.000 đồng/1 kg, hiện nay tôi vấn đang tiếp tục thu hái. Trong vụ dạ hiến năm 2014, gia đình ông đã thu được trên 20 triệu đồng.

Kết quả bước đầu của đề tài Nghiên cứu xây dựng mô hình sản xuất cây Dạ hiến theo hướng VietGap quy mô nông hộ tại huyện Quảng Uyên, đã và đang từng bước khai thác và phát huy được lợi thế so sánh của địa phương, góp phần thay đổi cơ cấu cây trồng, phục vụ nhu cầu tiêu dùng rau dạ hiến sạch của người dân trong và ngoài tỉnh, đóng góp tích cực vào quá trình xây dựng nông thôn mới nói riêng và sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội huyện Quảng Uyên nói chung.

Song song với việc mở rộng diện tích trồng cây dạ hiến, nhóm nghiên cứu phối hợp với UBND huyện Quảng Uyên đã tổ chức thành lập Tổ hợp tác sản xuất rau dạ hiến và tiến hành thiết kế mẫu nhãn hiệu cho rau dạ hiến; lập hồ sơ đăng ký nhãn hiệu cho sản phẩm; hình thành chuỗi giá trị từ thu mua đến tiêu thụ rau tại Hà Nội thông qua hợp đồng tiêu thụ giữa Tổ hợp tác sản xuất rau Dạ hiến với Công ty trách nhiệm hữu hạn Mã Thành Long… để sản phẩm rau dạ hiến của huyện Quảng Uyên mở rộng được thị trường tiêu thụ ổn định ở trong và ngoài tỉnh.

Tiến Sỹ Đoàn Văn Lư, chủ nhiệm đề tài cho biết: Đến thời điểm hiện tại, bà con nông dân huyện Quảng Uyên rất ủng hộ việc triển khai mở rộng diện tích trồng dạ hiến tại những khu vực sườn núi nhiều đá vôi còn hoang hóa, để đảm bảo đầu ra khi sản lượng rau dạ hiến tăng lên, dự án đã tiến hành thiết kế nhãn cho sản phẩm, đăng ký nhãn hiệu và mã vạch cho sản phẩm dạ hiến Quảng Uyên, xây dựng quy chế sử dụng nhãn hiệu và ký kết hợp đồng thương mại về bao tiêu sản phẩm với Công ty trách nhiệm hữu hạn Mã Thành Long và đã thành lập được Tổ hợp tác sản xuất rau Dạ hiến với 30 hộ xã viên tham gia.

Hiện nay, trên địa bàn huyện còn hơn 4.300 ha đất chưa sử dụng do điều kiện về nước tưới cũng như canh tác khó khăn. Tuy nhiên cây Dạ hiến lại có khả năng sinh trưởng tốt trên loại đất này. Nhằm phát triển về cây Dạ hiến và tận dụng tốt diện tích đất chưa sử dụng đến, theo quy hoạch chung của toàn huyện và qua kết quả bước đầu của đề tài “Nghiên cứu xây dựng mô hình sản xuất cây Dạ hiến theo hướng VietGap quy mô nông hộ tại huyện Quảng Uyên, tỉnh Cao Bằng”, huyện Quảng Uyên đã đưa ra một số định hướng về phát triển cây Dạ hiến trong thời gian tới đó là:

Phát triển cây dạ hiến để góp phần chuyển dịch cơ cấu cây trồng theo hướng VietGap, từng bước đưa nghề sản xuất rau Dạ hiến tại các vùng quy hoạch trở thành một nghề có thế mạnh trong sản xuất nông nghiệp. Hình thành được vùng sản xuất rau Dạ hiến theo hướng VietGap trong địa bàn huyện với quy mô ngày càng lớn nhằm cung cấp ra thị trường ngoài tỉnh, nhất là hệ thống các siêu thị. Vùng rau Dạ hiến theo quy hoạch sẽ gồm các xã: Phúc Sen, Quốc Dân, Chí Thảo, Đoài Khôn, Quốc Phong và thị trấn Quảng Uyên; đến năm 2016 tập trung vào xã Quốc Dân và Phúc Sen, nâng tổng diện tích trồng rau Dạ hiến theo hướng VietGap khoảng 10 ha, thành lập thêm 2 tổ hợp tác. Từ năm 2016 trở đi sẽ phát triển rộng ra các xã còn lại. Đến năm 2020, diện tích trồng rau Dạ hiến của toàn huyện từ 50ha trở lên, thành lập được ít nhất 7 tổ hợp tác sản xuất rau Dạ hiến theo hướng VietGap, giá trị kinh tế mang lại khoảng 80 triệu đồng/ha/năm. Qua đó từng bước nâng cao giá trị kinh tế trên đơn vị diện tích, tạo thêm nhiều việc làm và nâng cao thu nhập cho người dân.

Để thực hiện được định hướng trên, trong thời gian tới, các cơ quan, ban, ngành và các cấp chính quyền địa phương cần: tiếp tục hỗ trợ quảng bá, phát triển thương hiệu rau dạ hiến Quảng Uyên đến người tiêu dùng; đẩy mạnh quản lý nhà nước trong công tá kiểm tra chất lượng rau an toàn; thực hiện có hiệu quả các chính sách của nhà nước đã ban hành như: “Doanh nghiệp hợp đồng với nông dân tiêu thụ sản phẩm”, “tín dụng ưu đãi”, “đào tạo lao động nghề cho khu vực nông thôn”….; thực hiện lồng ghép các nguồn vốn của các chương trình, mục tiêu quốc gia, các chương trình dự án hỗ trợ có mục tiêu trên địa bàn huyện; khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư sản xuất theo hướng liên kết “4 nhà”. Bên cạnh đó, người dân trồng dạ hiến tại huyện Quảng Uyên cần thực hiện đúng và đồng bộ các giải pháp kỹ thuật từ khâu làm đất, chuẩn bị giống, chăm sóc, bón phân, sử dụng thuốc bảo vệ thực vật, chế biến, bảo quản, vận chuyển và tiêu thụ sản phẩm, quản lý dịch hại tổng hợp theo hướng Vietgap và tiếp tục ứng dụng các phương pháp nhân giống tiên tiến để tỷ lệ cây giống mọc cao, đảm bảo chất lượng tốt.