Một số lễ hội có qui mô lớn của Cao Bằng là: Lễ hội Sóc Giang (huyện Hà Quảng), lễ hội Kỳ sầm, Đống Lân, Đà Quận (Thành phố Cao Bằng), lễ hội Sùng Phúc (huyện Hạ Lang), lễ hội Pháo Hoa, Thanh Minh (huyện Quảng Uyên), Lễ hội Nàng Hai (Tiên Thành - huyện Phục Hoà), lễ hội Lồng Tồng (huyện Thạch An)... Các lề hội đều mang tính nhân văn sâu sắc, hướng tới cái thiện, đó là: cầu phúc, cầu lộc, cầu mùa, trừ tà, mong muốn cho cuộc sống ngày càng tốt đẹp. Mặt khác, lễ hội còn tôn vinh các nhân vật có công lao chống ngoại xâm giữ gìn đất nước như lễ hội Kỳ sầm (Thành phố), Hoàng Lục (huyện Trùng Khánh). Mỗi địa phương tuy cùng một chủ đề lễ hội nhưng do điều kiện tự nhiên, xã hội khác nhau nên cách thức tổ chức lễ hội có khác nhau, do vậy đã làm tăng thêm sự đa dạng phong phú cho các loại hình lễ hội ở Cao Bằng.

Trong những năm qua, tỉnh Cao Bằng đã đẩy mạnh công tác phục dựng bảo tồn một số lễ hội dân gian truyền thống có nguy cơ bị mai một như: Lễ hội Pháo Hoa (thị trấn Quảng Uyên, huyện Quảng Uyên); Lễ hội Nàng Hai (xã Kim Động huyện Thạch An); Lễ hội chùa Sùng Phúc (thị trấn Thanh Nhật, huyện Hạ Lang); Lễ hội Kỳ Sầm (xã Vĩnh Quang, thành phố Cao Bằng); đặc biệt Lễ hội Nàng Hai (xã Tiên Thành, huyện Phục Hòa) được công nhận Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia. Sau khi được phục dựng bảo tồn nguyên giá trị, hàng năm, các địa phương đã tổ chức
lễ hội vẫn giữ nguyên được như kịch bản phục dựng, bảo tồn lễ hội.

Các lễ hội dân gian truyền thống có quy mô ở cấp làng, xã được phục dựng như: Hội thi bò đẹp, Hội trọi bò (huyện Bảo Lâm, huyện Hà Quảng), Lễ hội văn hoá thị trấn Tà Lùng (huyện Phục Hoà), lễ hội du lịch vùng biên giới (huyện Trùng Khánh)... được nhân dân hưởng ứng, đồng tình tham gia. Các lễ hội này được tổ chức theo nghi lễ truyền thống và khôi phục các trò chơi dân gian như: Tung còn, đánh yên, băn nỏ, đẩy gậy, kết hợp cùng các hoạt động văn hoá, thể thao như bóng đá, bóng chuyên, cầu lông, văn nghệ quàn chúng... qua đó đã loại trừ được dần các tiêu cực trong xã hội như: Đánh bạc, mê tín dị đoan.... Lễ hội còn là nơi bảo tồn nghệ thuật truyền thống, thông qua lễ hội gìn giữ những giá trị nguồn gổc văn hoá truyền thống, các làn điệu dân ca của các dân tộc như: Hát then, sli lượn, phong slư, dá hai, hà lều...

Để nâng cao hiệu quả công tác quản lý nhà nước về lễ hội, hàng năm Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch đều ban hành văn bản chỉ đạo hướng dẫn các địa phương thực hiện công tác quản lý nhà nước và tổ chức lễ hội; trong quá trình tổ chức lễ hội, các địa phương đã xây dựng kế hoạch thực hiện, thành lập Ban Tô chức gồm đại diện chính quyền, ngành văn hóa thể thao và du lịch, công an, y tế, giao thông vận tải, tài nguyên và môi trường, thông tin và truyền thông, tôn giáo, mặt trận Tổ quốc; đại diện một số ngành, đoàn thể hoặc cá nhân có liên quan đến việc tổ chức lễ hội; việc quản lý, điều hành lễ hội theo đúng chương trình đã thông báo hoặc xin phép; tuyên truyền, hướng dẫn nhân dân thực hiện các nghi lễ truyền thống của lễ hội. Công tác tổ chức và hoạt động lễ hội đã bảo đảm thực sự là hoạt động văn hóa của quần chúng nhân dân. Đặc biệt, trong năm 2018, chính quyền một số địa phương trong tỉnh đã gắn việc tổ chức lễ hội với các sự kiện chính trị, xã hội lớn của địa phương như: huyện Bảo Lâm đã tổ chức ngày hội văn hóa dân tộc Mông gắn liền với lễ hội truyền thống thi bò đẹp và chọi bò; huyện Trà lĩnh đã tổ chức lễ hội Lồng tồng xã Cao Chương gắn với lễ công bố xã Cao Chương đạt chuẩn nông thôi mới; thời gian tới, xã Tiên Thành, huyện Phục Hòa sẽ tổ chức lễ hội Nàng Hai gắn với lễ công bố Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia “Lễ hội Nàng Hai”.

Thực hiện tốt các quy định về nếp sống văn minh trong lễ hội: Cờ Tổ quốc được treo nơi trang trọng nhất; thực hiện đúng nội quy, quy định của Ban Tổ chức lễ hội; tiền công đức, tiền lễ, tiền giọt dầu, thắp hương, đốt vàng mã đúng nơi quy định; an ninh, trật tự, an toàn giao thông được đảm bảo; việc giữ gìn vệ sinh môi trường, an toàn thực phẩm tại lễ hội được quản lý chặt chẽ. Công tác thanh tra, kiểm tra được tiến hành thường xuyên, kịp thời phát hiện và xử lý các trường hợp vi phạm pháp luật; ngăn chặn những biểu hiện tiêu cực, biến tướng trong lễ hội, cụ thể: trong năm 2018, thanh tra Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch phối hợp với các cơ quan chức năng tiến hành kiểm ta tại một số lễ hội trên địa bàn tỉnh: Đền Vua Lê, chùa Đống Lân, Đà Quận, lễ hội Sóc Giang, đền Kỳ sầm, chùa Sùng Phúc... Trong quá trình kiềm tra đã kịp thời phát hiện và nhắc nhở 01 trường hợp vi phạm bán sách bói toán tại lễ hội Đền Vua Lê (huyện Hòa An), bán đồ chơi có tính chất bạo lực (súng nhựa không rõ nguồn gốc) tại chùa Đống Lân (Thành phố Cao Bằng); Lập biên bản và xử phạt hành chính 01 trường hợp kinh doanh lấn chiến khuôn viên di tích tại lễ hội đền Kỳ sầm (Thành phố Cao Bằng), mức xử phạt 3.000.000đ nộp vào Kho Bạc nhà nước tỉnh.

Thông qua việc thực hiện đồng bộ các biện pháp quản lý trên, các lễ hội diễn ra trên địa bàn tỉnh trong thời gian qua đã được thực hiện đúng quy định của pháp luật về lễ hội.

Bên cạnh những kết quả đã đạt được, công tác quản lý và tổ chức lễ hội trên địa bàn tỉnh tồn tại một số khó khăn, hạn chế như: Công tác an ninh trật tự, an toàn xã hội ở một ít số lễ hội chưa được bảo đảm, hiện tượng chen lấn, xô đẩy vẫn tồn tại do lượng khách ngày càng tăng; quy hoạch khu vực bán hàng, khu vực đỗ xe, khu vực vệ sinh... tại nhiều lễ hội tại các di tích lịch sử văn hóa chưa khoa học, hợp lý; công tác tuyên truyền, thực hiện nội quy, quy chế Lễ hội, gìn giữ tôn nghiêm nơi thờ tự, công tác giữ gìn vệ sinh môi trường... chưa thường xuyên;…

Để công tác tổ chức và quản lý lễ hội ngày càng hiệu quả, bảo đảm trật tự, tiết kiệm, phát huy tốt các giá trị văn hóa, đồng thời khơi dậy và tạo ra những tiềm năng kinh tế mới, bổ sung nguồn lực cho địa phương, chính quyền địa phương và các cơ quan, đoàn thể có liên quan cần tập trung thực hiện một số giải pháp như: Nâng cao vai trò lãnh đạo của cấp ủy, chính quyền địa phương trong công tác chỉ đạo, quản lý và hướng dẫn toàn bộ hoạt động của lễ hội; Cần có sự phối hợp chặt chẽ, vào cuộc của các cấp, các ngành tại địa phương trong trong công tác quản lý và tổ chức lễ hội; chú trọng tuyên truyền các giá trị lịch sử văn hóa cũng như những quy định của pháp luật có liên quan, kịp thời chỉ đạo và uốn nắn các biểu hiện lệch lạc, làm cho việc tổ chức lễ hội ngày càng văn minh, thực sự trở thành ngày hội văn hóa của nhân dân, góp phần tích cực vào sự phát triển kinh tế xã hội của địa phương; Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý kịp thời, nghiêm minh những hành vi vi phạm trong hoạt động lễ hội theo quy định của pháp luật; xây dựng kế hoạch, tính toán, cân nhắc kỹ lưỡng, cụ thể về cách thức tổ chức lễ hội; Việc tuyên truyền giới thiệu về lễ hội, di tích phải được sưu tầm, nghiên cứu một cách khoa học, thận trọng trước khi tuyên truyền để bảo tồn nét đặc trưng của lễ hội; Tăng cường tuyên truyền thực hiện nếp sống văn hóa, văn minh trong lễ hội; Vận động nhân dân và du khách tham gia lễ hội, nhất là các hộ kinh doanh dịch vụ tại lễ hội có ý thức bảo vệ môi trường, bảo vệ di tích, ứng xử văn minh trong hoạt động tâm linh, lễ hội; Khai thác nguồn lực từ các tổ chức, cá nhân, đóng góp cho việc giữ gìn di sản văn hóa vật thể và văn hóa phi vật thể liên quan đến lễ hội; khuyến khích sự sáng tạo của nhân dân trong các hoạt động văn hóa lễ hội; Sử dụng nguồn thu từ lễ hội đúng mục đích, phục vụ tốt công tác bảo tồn di tích và hoạt động lễ hội;…/.

Hữu Nghĩa