Sông Bằng (tên gọi khác là sông Bằng Giang) bắt nguồn từ tỉnh Quảng Tây, Trung Quốc, cháy theo hướng tây bắc- đông nam vào tỉnh Cao Bằng từ cửa khẩu Sóc Giang, xã Sóc Hà, huyện Hà Quảng và chảy qua các huyện: Hòa An, thành phố Cao Bằng, Phục Hòa. Sông Hiến là một sông phụ lưu của sông Bằng. Trước đây, trong lưu vực hai con sông này diễn ra nhiều hành vi khai thác vàng, cát và sỏi, do vậy dòng sông bị ô nhiễm, có độ đục gấp nhiều lần cho phép và nhãn tiền hiểm họa nhiễm độc thuỷ ngân và xianua do khai thác vàng công nghiệp. Nguồn nước sông Hiến là một trong hai nguồn nước chủ yếu để Công ty TNHH một thành viên cấp nước Cao Bằng xử lý sản xuất nước sạch phục vụ nhu cầu sử dụng nước cho thành phố Cao Bằng, chính vì vậy cấp ủy, chính quyền địa phương các cấp đã tổ chức triển khai nhiều giải pháp để ngăn chặn, xử lý hoạt động khai thác khoáng sản trái phép gây ô nhiễm nguồn nước của hai con sông này.

Với mục đích hạn chế các hoạt động khai thác khoáng sản trái phép gây ô nhiễm nguồn nước, các cấp, các ngành trong tỉnh đã chú trọng triển khai, lồng ghép hoạt động tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật về khoáng sản, bảo vệ môi trường và Chỉ thị số 30-CT/TU thông qua các cuộc mít tinh, hội nghị tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật, qua các phương tiện thông tin đại chúng, cổng thông tin điện tử của UBND tỉnh và các sở, ngành đến đông đảo các tầng lớp nhân dân. Cụ thể như:

Huyện Hòa An: Tổ chức 35 cuộc tuyên truyền tại 05 xã (gồm: Bình Dương; Bạch Đằng, Công Trừng, Lê Chung, Trương Lương), với 1.643 lượt người tham gia. 100% số hộ ký cam kết không tham gia hoạt động khai thác khoáng sản trái pháp luật.

Thành phố Cao Bằng: Tổ chức 02 hội nghị tuyên truyền, phổ biến,giáo dục pháp luật về khoáng sản, bảo vệ môi trường và Chỉ thị số 30-CT/TU tại UBND thành phố và UBND phường Sông Bằng với tổng số 124 lượt người tham gia.

Huyện Nguyên Bình: 20/20 xã, thị trấn tổ chức tuyên truyền đến người dân, hộ gia đình với 3.401 người tham dự; tổ chức ký cam kết không vi phạm đối với các hộ dân trong vùng có hoạt động khai thác khoáng sản trái phép hoặc có phương tiện, thiết bị khai thác của 07 xã, thị trấn được 2.242 hộ.

Hội Liên hiệp Phụ nữ tỉnh: Tuyên truyền lồng ghép Chỉ thị với các hoạt động của hội được 1.023 cuộc với 40.920 lượt hội viên tham gia.

Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tỉnh: Tuyên truyền thực hiện chỉ thị đến 100% các xóm có hoạt động khai thác khoáng sản trái phép khu vực đầu nguồn Sông Bằng, Sông Hiến với 4.600 hộ dân tham gia, bằng 95% số hộ dân.

Qua công tác tuyên truyền, nhận thức, ý thức chấp hành pháp luật về khoáng sản và bảo vệ môi trường trong nhân dân được nâng lên, người dân một số nơi đã chủ động cung cấp thông tin về hoạt động khai thác khoáng sản trái phép, gây ô nhiễm môi trường đến cơ quan chức năng.
Bên cạnh đó, các ngành, các cấp đã chủ động, tích cực phối hợp trong công tác quản lý, tuần tra, kiểm tra, ngăn chặn, giải tỏa và xử lý hoạt động khai thác khoáng sản trái phép trên địa bàn tỉnh. Tiêu biểu trong số đó có:

UBND huyện Hòa An đã chỉ đạo thực hiện thường xuyên công tác tuần tra, kiểm tra hoạt động khai thác khoáng sản trái phép trên sông Hiến, sông Bằng. Lực lượng chức năng của huyện và UBND các xã, thị trấn đã phát hiện, lập biên bản đình chỉ nhiều vụ việc khai thác khoáng sản trái phép, yêu cầu các đối tượng đưa máy móc ra khỏi địa bàn và xử phạt vi phạm hành chính đối với 20 tố chức, cá nhân với tổng số tiền phạt 201 triệu đồng, buộc các đối tượng ký cam kết không tái phạm.

UBND Thành phố Cao Bằng thường xuyên phối hợp với Sở Tài nguyên và Môi trường tổ chức nhiều đợt kiểm tra, tổ chức các đợt ra quân xử lý vi phạm trong hoạt động khai thác khoáng sản trái phép trên toàn bộ dòng sông Hiến, sông Bằng thuộc địa bàn. Qua các đợt kiểm tra, đã phát hiện, xử phạt vi phạm haành chính 01 trường hợp với số tiền phạt là 04 triệu đồng và lập biên bản, buộc chấm dứt hoạt động đối với nhiều trường hợp. Đến nay, trên địa bàn thành phố không còn hiện tượng khai thác khoáng sản trái phép.

Từ năm 2012 - 2017, huyện Nguyên Bình đã tổ chức 15 đợt kiểm tra, giải tỏa hoạt động khai thác khoáng sản trái phép tại nhiều khu vực như: Khu vực đầu nguồn sông Hiến thuộc địa bàn xã Hoa Thám, Tam Kim; khu vực Phia oắc - Ca my; khu vực xã Thể Dục, xã Bắc Hợp. Qua các đợt kiểm tra đã tịch thu, tiêu hủy nhiều phương tiện, máy móc, vật dụng, lán trại phục vụ hoạt động khai thác khoáng sản trái phép; lập biên bản xử phạt vi phạm đối với 28 đối tượng với tổng số tiền phạt 118 triệu đồng; tịch thu, tiêu hủy số lượng lớn đất đá, quặng và vận động, tuyên truyền được hơn 600 lượt người ra khỏi khu vực cấm khai thác.

Từ tháng 04/2012 đến tháng 10/2017, các đơn vị nghiệp vụ Công an tỉnh và Công an các huyện, thành phố đã phát hiện, lập biên bản xử lý 102 tổ chức, cá nhân và phối hợp với cơ quan chức năng xử phạt vi phạm hành chính với tống sổ tiền phạt 1.233 triệu đồng. Lập biên bản nhắc nhở, buộc dừng hoạt động và di dời máy móc ra khỏi khu vực khai thác đối với 34 tổ chức, cá nhân hoạt động khai thác khoáng sản trái phép.

Sở Tài nguyên và Môi trường trong 5 năm (2012-2017) đã thực hiện tổng số 81 cuộc kiểm tra, giải tỏa và xử lý khai thác khoáng sản trái phép, trong đó đã xử lý 54 tổ chức, cá nhân vi phạm. Các đoàn kiểm tra đã buộc các đối tượng vi phạm chấm dứt hoạt động, thực hiện hoàn thổ khu vực khai thác trái phép, đồng thời buộc tháo dỡ, di dời phương tiện thiết bị ra khỏi địa bàn, xử phạt hành chính với tổng số tiền là 366,2 triệu đồng. Sở đã tham mưu UBND tỉnh xử phạt 03 trường hợp với số tiền phạt là 190 triệu đồng và phối hợp với Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh Bắc Kạn tổ chức 02 cuộc kiểm tra hoạt động khai thác khoáng sản khu vực giáp ranh; tổ chức một số cuộc kiểm tra nguyên nhân gây đục nước sông Hiến, sông Bằng và sông Thể Dục; tham mưu UBND tỉnh đình chỉ và không gia hạn giây phép khai thác khoáng sản tại các khu vực đang có hoạt động khoáng sản trái phép.

Việc thực hiện Chỉ thị số 30-CT/TU đã củng cố, nâng cao được hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước về khoáng sản của các cấp, ngành, tạo được lòng tin trong quần chúng nhân dân. Hoạt động khai thác khoáng sản trái phép gây ô nhiễm nguồn nước sông Hiến và sông Bằng cơ bản đã được kiểm soát, không còn có điểm nóng gây bức xúc trong nhân dân. Tình trạng đục nước sông Hiến, sông Bằng đã giảm đáng kể, hiện tượng người dân đào phá ruộng nương để khai thác khoáng sản trái phép đã được chấm dứt, diện tích đất đai trước đây bị đào phá khai thác khoáng sản đã cơ bản được khôi phục.

Tuy nhiên, hiện này còn một bộ phận cán bộ, đảng viên, đặc biệt ở cấp cơ sở chưa nhận thức đầy đủ chính sách pháp luật về khoáng sản và yêu cầu, nhiệm vụ của Chỉ thị sô 30-CT/TU; Tình trạng khai thác khoáng sản nhỏ lẻ vẫn diễn ra tại một số nơi; Công tác phát hiện, ngăn chặn, xử lý ban đầu còn chậm, chưa chủ động, thiếu kiên quyết, tiềm ẩn nguy cơ bùng phát trở lại…

Để nâng cao hiệu quả công tác ngăn chặn, xử lý hoạt động khai thác khoáng sản trái phép gây ô nhiễm nguồn nước sông Hiến, sông Bằng, cấp ủy, chính quyền cần tăng cường sự lãnh đạo, chỉ đạo về thực hiện Chỉ thị số 30/CT-TU, chú trọng công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát và cần có kế hoạch tuyên truyền, nâng cao nhận thức trong cán bộ, đảng viên và các tầng lớp nhân dân về chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước, của tỉnh liên quan đến hoạt động khoáng sản, chú trọng các điểm nóng, địa bàn thường tái diễn; Nâng cao vai trò lãnh đạo của các cấp ủy đảng, đảng viên trong thực hiện nhiệm vụ; xem xét, kiểm điểm trách nhiệm đối với người đứng đầu cấp ủy, chính quyền, cơ quan, đoàn thể; xử lý nghiêm các tổ chức đảng, đảng viên, cán bộ, công chức thiếu tinh thần trách nhiệm, để xảy ra, tái diễn tình trạng khai thác khoáng sản trái phép trên địa bàn; thiết lập “đường dây nóng” để tiếp nhận phản ánh về vi phạm trong hoạt động khai thác khoáng sản; xây dựng, hoàn thiện các văn bản quy phạm pháp luật nhằm thực hiện tốt công tác quản lý, bảo vệ khoáng sản trên địa bàn; đảm bảo an ninh trật tự trên địa bàn có hoạt động khai thác khoáng sản trái phép, quy định quản lý tạm trú, tạm vắng, kiểm tra, trục xuất người và phương tiện vi phạm...