Đơn vị thực hiện: Hội Bảo vệ thiên nhiên môi trường việt Nam
Thời gian thực hiện: 4/2012- 3/2014
I. Đặt vấn đề
Phia Oắc, Phia Đén nằm trong khu vực dãy Phia Bioc, ranh giới phía tây vùng núi Đông Bắc của Việt Nam, có toạ độ địa lý 22⁰29’42” - 22⁰46’06” vĩ độ Bắc và 105⁰43’40” - 106⁰03’40” kinh độ đông. Phía Đông và phía Đông bắc giáp huyện Hoà An, phía Tây giáp huyện Pắc Nậm (Bắc Kạn), phía Bắc giáp huyện Thông Nông, phía Nam giáp huyện Ba Bể và Ngân Sơn (Bắc Kạn). Đỉnh Phia Oắc cao nhất tới 1931 m, là một trong hai đỉnh cao nhất tỉnh Cao Bằng. Từ năm 1986 Phia Oắc đã nằm trong danh sách các khu rừng cấm theo quyết định số 194 –CT của Hội đồng bộ trưởng. Tuy nhiên cùng với sự phát triển KT-XH, đến nay rừng đã bị chặt phá nhiều, đa dạng sinh học vùng Phia Oắc, Phia Đén đã và đang bị suy giảm về cả số lượng và chất lượng. Trước thực trạng đó, Sở KH&CN đã ký hợp đồng giao cho Hội bảo vệ Thiên nhiên Môi trường Việt Nam thực hiện đề tài “Nghiên cứu, điều tra, đánh giá thực trạng đa dạng sinh học và tài nguyên thiên nhiên làm cơ sở khoa học cho việc xây dựng Vườn Quốc gia Phia Oắc- Phia Đén huyện Nguyên Bình, tỉnh Cao Bằng” trong 2 năm 2012 - 2013.
II. Mục tiêu
1. Mục tiêu tổng quát
Xây dựng Vườn Quốc gia Phia Oắc- Phia Đén nhằm bảo vệ các hệ sinh thái thiên nhiên quan trọng và bảo vệ các loài đặc hữu, quý hiếm phục vụ mục đích bảo tồn, nghiên cứu, giáo dục và phát triển KT-XH.
2. Mục tiêu cụ thể:
- Đánh giá thực trạng dạng sinh học, bao gồm đa dạng hệ sinh thái, đa dạng loài động thực vật, các loài gen đặc hữu, quý hiếm và các giá trị cảnh quan thiên nhiên độc đáo, tài nguyên thiên nhiên độc đáo, phong phú, đa dạng của vùng Phia Oắc- Phia Đén.
- Luận chứng khoa học cho việc xây dựng Vườn Quốc gia Phia Oắc- Phia Đén.
III. Kết quả nghiên cứu
Sau hai năm triển khai, thực hiện, đề tài đã hoàn thành các nội dung theo đúng tiến độ và mục tiêu theo thuyết minh đã được phê duyệt, cụ thể:
1. Thu thập các tài liệu, số liệu về điều kiện tự nhiên, tài nguyên thiên nhiên, đa dạng sinh học, KT-XH và môi trường vùng Phia Oắc, Phia Đén tại địa phương, các bộ ngành, liên quan.
2. Điều tra, khảo sát, đánh giá đặc điểm tự nhiên và KT-XH vùng Phia Oắc, Phia Đén.
3. Điều tra, khảo sát, đánh giá hiện trạng và phân vùng đa dạng sinh học vùng Phia Oắc, Phia Đén.
4. Thực trạng công tác quản lý và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên, môi trường tại vùng Phia Oắc, Phia Đén.
5. Đánh giá diễn biến đa dạng sinh học và tài nguyên thiên nhiên vùng vùng Phia Oắc, Phia Đén.
6. Đánh giá quy hoạch phát triển KT-XH vùng Phia Oắc, Phia Đén.
7. Tác động của biến đổi khí hậu đến đa dạng sinh học vùng Phia Oắc, Phia Đén.
8. Đánh giá tổng thể (đa dạng sinh học, tài nguyên thiên nhiên). Đề xuất thành lập Vườn Quốc gia Phia Oắc, Phia Đén.
9. Đánh giá vùng Phia Oắc, Phia Đén theo các tiêu chí phân cấp bảo tồn. Cụ thể:
Vùng Phia Oắc, Phia Đén có tài nguyên thiên nhiên vô cùng phong phú, có tính đa dạng sinh học cao và theo Điều 17 của Luật đa dạng sinh học, Phia Oắc- Phia Đén có đủ điều kiện để xây dựng thành vườn quốc gia dựa trên các cơ sở khoa học sau:
Vùng Phia Oắc, Phia Đén có hệ sinh thái rừng nguyên sinh trên núi cao (rừng rêu, rừng lùn) là đại diện cho một vùng sinh thái tự nhiên Đông Bắc của Việt Nam, nơi chịu ảnh hưởng mạnh mẽ của hoàn lưu gió mùa Đông Bắc và hầu như chưa bị tác động. Rừng rêu, rừng lùn có diện tích 467,6ha, phân bố ở độ cao từ 1.600 – 1.931 m, có cấu trúc hai tầng gồm: tầng cây gỗ chủ yếu là các loài lá rộng, thường xanh thuộc các loại thực vật á nhiệt đới như: dẻ, long não, chè, mộc lan; Tầng cây thảo ngoài dương xỉ như: rêu, địa y, quyển bá, mộc tặc và nhiều loài thuộc họ hoa hồng, ráy, cói,… Đây là hệ sinh thái tự nhiên quan trọng không chỉ đối với huyện Nguyên Bình mà còn quan trọng với tỉnh Cao Bằng và quốc gia.
Kết quả nghiên cứu tại vùng Phia Oắc, Phia Đén đã xác định được đây là nơi sinh sống tự nhiên thường xuyên hoặc theo mùa của 16 loài thực vật, 56 loài động vật thuộc Danh mục loài nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ, trong đó động vật có: hươu xạ, sóc bay sao, gấu ngựa, rái cá chân vịt, gà so cổ hung, gà lôi trắng, trăn đất, rắn hổ chúa, rùa núi vàng,…; thực vật có: lan kim tuyến, nghiến, nghiến đất, sến, đinh, gù hương (mạy vác), lát hoa, tắc kè đá, rau sắng, hoàng đằng, nhóm lan hài, lan 1 lá,…
Phia Oắc, Phia Đén có các khu vực núi đá vôi rất đặc trưng với các dòng sông ngầm, các kiểu địa hình karst rửa lũa, rất có ý nghĩa trong nghiên cứu khoa học về địa chất. Bên cạnh đó, đây là vùng có các kiểu, dạng địa hình rất đặc trưng, là vùng núi có hướng phân bố gần như vuông góc với hướng gió mùa đông nên ở sườn Đông bắc có thể xuất hiện mưa vào nửa đầu mùa đông do tác động tương tác của địa hình và hoàn lưu gió mùa đông bắc, còn vào nửa cuối mùa đông xuất hiện mưa phùn, từ độ cao 1.600m trở lên có nhiệt độ trung bình dưới 15⁰C, kết hợp với mưa, sương mù, độ ẩm cao nên đã hình thành đai khí hậu lạnh và ẩ ướt quang năm, tạo điều kiện hình thành nên rừng rêu rừng lùn ngay từ độ cao 1.600m. Vì vậy, giữ gìn và bảo tồn vùng núi này sẽ có ý nghĩa rất lớn trong nghiên cứu khoa học địa lý, sinh học và phục vụ mục đích giáo dục làm minh chứng thực tế cho công tác giảng dạy cho sinh viên đối với các bộ môn sinh học, địa lý và môi trường.
Các kết quả điều tra, khảo sát, nghiên cứu, đánh giá tổng hợp điều kiện tự nhiên, tài nguyên thiên nhiên của vùng Phia Oắc, Phia Đén khẳng định đây là vùng có cảnh quan môi trường, nét đẹp độc đáo của tự nhiên, có giá trị về du lịch sinh thái. Đây là vùng có địa hình phân cắt phức tạp với các dãy núi thấp nhấp nhô uốn lượn vòng cung, núi đá dựng đứng, hiểm trở nối tiếp nhau được che phủ gần như hoàn toàn bằng những thảm rừng nguyên sinh mưa mùa và mưa ẩm á nhiệt đới xanh ngút ngàn tạo nên một vẻ đẹp hùng vĩ, nguyên sơ, môi trường trong lành mát mẻ. Cùng với nét đẹp văn hóa, xã hội của đồng bào các dân tộc Dao, Tày, Nùng trong các bản làng nằm ở các thung lũng hẹp giữa các dãy núi cao, Phia Oắc, Phia Đén có tiềm năng phát triển du lịch sinh thái và du lịch nghỉ dưỡng. Hơn nữa thảm rừng nguyên sinh trong vùng Phia Oắc, Phia Đén có độ che phủ rất lớn, giữ vai trò quan trọng trong việc tạo nguồn sinh thủy, bảo vệ nguồn nước, chống xói mòn đất, hạn chế các hiện tượng lũ lụt, hạn hán, sạt lở đất…, bảo vệ vùng sản xuất nông nghiệp của huyện Nguyên Bình nói riêng và của tỉnh Cao Bằng nói chung vì Phia Oắc, Phia Đén chiếm giữ vị trí đầu nguồn của nhiều sông suối trong tỉnh.
Phia Oắc, Phia Đén có đầy đủ các luận cứ khoa học đáp ứng 4 tiêu chí phân cấp vườn quốc gia được nêu trong Điều 17 của Luật đa dạng sinh học để trở thành vườn quốc gia Phia Oắc, Phia Đén. Và chỉ khi được xây dựng thành vườn quốc gia, vùng Phia Oắc, Phia Đén mới được đầu tư để bảo vệ nghiêm ngặt, bảo tồn hệ sinh thái rừng nguyên sinh đặc trưng và đa dạng sinh học phục vụ phát triển KT-XH bền vững của huyện Nguyên bình nói riêng và của tỉnh Cao Bằng nói chung.
10. Xây dựng hồ sơ thành lập Vườn Quốc gia Phia Oắc, Phia Đén. Và đến ngày 08/1/2014, Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định số 45/QĐ- TTg phê duyệt Quy hoạch tổng thể đa dạng sinh học của nhà nước đến năm 2020, định hướng đến năm 2030 trong đó núi Phia Oắc tỉnh Cao Bằng được quy hoạch thành vườn quốc gia.
11. Xây dựng hệ thống bản đồ.

Ngu?n: Báo cáo tổng hợp kết quả đề tài