Cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX sau khi thực dân Pháp đánh chiếm các Tỉnh, chúng tiến hành khai thác tài nguyên, bóc lột sức lao động của công nhân, nông dân và các tầng lớp nhân dân lao động. Với chính sách thống trị tàn bạo của bọn thực dân - phong kiến, đời sống của công nhân, nông dân hết sức khổ cực. Vì vậy ngay từ cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX, họ đã vùng lên đấu tranh chống lại kẻ thù của giai cấp và dân tộc. Thực tiễn phong trào đấu tranh của nhân dân đặc biệt là công nhân ngày càng phát triển và có sự chuyển hoá từ "tự phát" lên "tự giác", nhất là trong những năm 1927 - 1928. Nhưng do chưa tìm được con đường cách mạng đúng đắn, chưa có sự lãnh đạo của Đảng, nên các cuộc đấu tranh vẫn chưa thực hiện được mục tiêu của mình và đã bị đàn áp đẫm máu. Trong bối cảnh đó, Cách mạng Tháng Mười Nga vĩ đại thành công, như một luồng gió mới thổi vào phong trào cách mạng của các dân tộc trên thế giới, mở ra con đường đấu tranh cách mạng mới... Đúng lúc đó, Đồng chí Nguyễn Ái Quốc, một nhà yêu nước vĩ đại, một lãnh tụ thiên tài của dân tộc ta, sau bao năm ra nước ngoài tìm đường cứu nước, đã đến với Cách mạng Tháng Mười Nga, ở đó Người đã tìm thấy chân lý cách mạng và con đường đấu tranh giải phóng dân tộc. Từ chủ nghĩa yêu nước, người đến với chủ nghĩa Mac - Lênin, đi theo con đường cách mạng vô sản. Người đã rời nước Nga Xô Viết, về phương Đông hoạt động, trực tiếp chỉ đạo cách mạng Việt Nam. Đầu năm 1925, đồng chí Nguyễn Ái Quốc đã thành lập tổ chức yêu nước, lấy tên là Hội Việt Nam cách mạng Thanh niên, tại Quảng Châu Trung Quốc, bao gồm những thanh niên Việt Nam yêu nước đang hoạt động ở Trung Quốc. Sự ra đời của Hội Việt Nam cách mạng Thanh niên đã tác động mạnh mẽ đến phong tào cách mạng trong nước, thu hút những tri thức cách mạng và thanh niên yêu nước lần lượt sang Quảng Châu gia nhập Hội. Trong tổ chức này, đồng chí Nguyễn Ái Quốc đã cử các đồng chí cộng sản làm hạt nhân, đào tạo đội ngũ cán bộ đưa về nước hoạt động truyền bá chủ nghĩa Mác - Lênin mặc dù thực dân Pháp có cố tình bưng bít, xuyên tạc nhưng ánh sáng của Cách mạng Tháng Mười Nga, chủ nghĩa Mác - Lênin vẫn bằng mọi cách chiếu rọi vào Việt Nam. Từ đó phong trào cách mạng Việt Nam nói chung và Cao Bằng nói riêng có những bước phát triển mới. Dưới tác động ảnh hưởng và hòa nhịp với phong trào chung của cả nước, ở Cao Bằng vào thời gian đó, đã xuất hiện các tổ chức yêu nước như Hội đánh Tây , Hội thanh niên phản đế … thu hút nhiều thanh niên yêu nước, tiến bộ tham gia, trong đó nổi bật hơn cả và có ảnh hưởng to lớn là đồng chí Hoàng Đình Giong, là thanh niên dân tộc Tày ở xã Đề Thám huyện Hòa An (nay là thị xã Cao Bằng). Đồng chí tham gia hoạt động cách mạng từ những năm 1925 - 1926, khi còn theo học tại Trường Bách Nghệ Hà Nội. Đồng chí bị đuổi khỏi trường vì tham gia hoạt động cách mạng và có ảnh hưởng lớn trong tầng lớp thanh niên, học sinh. Hoàng Đình Giong trở lại Cao Bằng, mở trường dạy học và tiếp tục tuyên truyền, vận động mở rộng Hội đánh Tây, Hội thanh niên phản đế. Nên ngay từ đầu năm 1927, đã xuất hiện nhiều cơ sở của Hội đánh Tây ở các Tổng Tượng Yên, Nhượng Bạn, Hà Đàm (thuộc châu Hòa An). Sau đó tổ chức này còn phát triển lên châu Hà Quảng, sang Quảng Uyên và các châu khác trong tỉnh, nhất là các đầu mối giao thông quan trọng và đông dân. Trước sự lan rộng và lớn mạnh của phong trào cách mạng, của các tổ chức yêu nước, đặc biệt là tác động ảnh hưởng do những hoạt động của đồng chí Hoàng Đình Giong, đế quốc Pháp và tay sai ra sức khủng bố, truy lùng gắt gao cán bộ cách mạng. Đồng thời, do yêu cầu đòi hỏi của cách mạng, đồng chí Hoàng Đình Giong đã bí mật ra nước ngoài - đến Long Châu (Trung Quốc); tại đây đồng chí đã bắt liên lạc các đồng chí trong Ban lãnh đạo của Hội Việt Nam cách mạng Thanh niên. Đến năm 1928, đồng chí Hoàng Đình Giong được kết nạp vào tổ chức này tại cơ sở Long Châu và đã cùng các đồng chí khác ra sức xây dựng cơ sở cách mạng , tập hợp cán bộ mở các lớp huấn luyện truyền bá tư tưởng của các tổ chức cách mạng do đồng chí Nguyễn Ái Quốc sáng lập. Từ đó nhiều thanh niên yêu nước các dân tộc ở Cao Bằng đã lên đường làm cách mạng và sang học các lớp huấn luyện cán bộ và xây dựng cơ sở ở Long Châu. Cuối năm 1928. Hội Việt Nam cách mạng Thanh niên đã kết nạp đồng chí Hoàng Văn Nọn (tức Hoàng Như), năm 1929 kết nạp thêm Lê Đoàn Chu (tức Lê Mới, Nam Cao) đều là dân tộc Tày, được học tập, huấn luyện , bồi dưỡng thấm nhuần đường lối, mục tiêu cách mạng, nắm vững phương thức hoạt động, đồng chí Lê Đoàn Chu được cử về Cao Bằng để tuyên truyền vận động, tổ chức các cơ sở Hội Việt Nam cách mạng Thanh niên. Số thanh niên Cao Bằng sang Trung Quốc đều hoạt động tích cực, có hiệu quả nên dưới sự chỉ đạo trực tiếp của bộ phận ở nước ngoài của Đông Dương Cộng sản Đảng, tháng 12 - 1929, các đồng chí Hoàng Đình Giong, Hoàng Văn Nọn và Hoàng Văn Thụ (Lạng Sơn), đã được kết nạp vào Đảng và thành lập chi bộ Đông Dương Cộng sản Đảng ở Long Châu (Trung Quốc) do đồng chí Hoàng Đình Giong làm bí thư. Sau khi ra đời, chi bộ Đảng ở Long Châu được giao nhiệm vụ là trực tiếp tuyên truyền, vận động và chỉ đạo phong trào cách mạng ở Cao Bằng và Lạng Sơn. Đặc biệt sau khi Đảng Cộng sản Việt Nam được thành lập 3 - 2- 1930, sự chỉ đạo phong trào cách mạng trong nước càng chặt chẽ, khẩn trương hơn. Thực hiện sự chỉ đạo đó đầu năm 1930, chi bộ Đảng ở Long Châu đã cử đồng chí Hoàng Văn Nọn về Cao Bằng hoạt động.

Sau một thời gian tiếp tục tuyên truyền rèn luyện, qua kiểm tra phong trào và thử thách cán bộ, ngày 1 - 4 - 1930, đồng chí Hoàng Văn Nọn thay mặt chi bộ Long Châu, làm lễ kết nạp hai đồng chí tiêu biểu trong Hội Việt Nam cách mạng Thanh niên ở Cao Bằng là Lê Đoàn Chu và Nông Văn Đô vào Đảng Cộng sản Việt Nam, tuyên bố thành lập chi bộ Đảng cộng sản dầu tiên của Cao Bằng tại khe suối Nặm Lìn (xã Hoàng Tung châu Hòa An), do đồng chí Hoàng Văn Nọn làm bí thư. Ngay từ khi mới ra đời, chi bộ đã làm việc chức năng như Tỉnh ủy lâm thời, lãnh đạo phong trào cách mạng trong toàn tỉnh. – Chi bộ ra đời, tiếp tục hoạt động tuyên truyền mạnh đã tạo được niềm tin trong quần chúng nhân dân về con đường đấu tranh cho độc lập dân tộc, nhất là giúp lớp thanh niên nhận thức được nhiệm vụ của mình, nhiều người hăng hái tham gia các hoạt động yêu nước do chi bộ tổ chức lãnh đạo.

Sự ra đời của chi bộ Đảng cộng sản Việt Nam đầu tiên ở Cao Bằng đã tạo ra một bước ngoặt quan trọng cho phong trào cách mạng ở Cao Bằng tiến lên một bước mới, hòa nhịp và có ý nghĩa lớn đối với phong trào cách mạng cả nước. Sau khi thành lập, chi bộ đã đề ra chương trình và tổ chức hoạt động, tích cực tuyên truyền giác ngộ gây cơ sở, tổ chức đoàn thể cách mạng. Tiếp theo các chi bộ Đảng cộng sản Việt Nam lần lượt ra đời ở Hòa An (6/1930), Nguyên Bình (10/1930), Hà Quảng (6/1931), Quảng Uyên (3/1932). Sự kiện thành lập Chi bộ Đảng đầu tiên và các tổ chức cơ sở Đảng đầu những năm 1930 là thắng lợi rất quan trọng của tư tưởng vô sản trong cuộc đấu tranh với kẻ thù, điều đó đã tạo nền móng vững chắc cho sự phát triển thành Đảng bộ Cao Bằng sau này. Từ khi có Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo, phong trào cách mạng ở Cao Bằng bước sang một thời kỳ mới, thời kỳ phát triển mạnh mẽ vững chắc. Đó là những điều kiện để ngày 28/1/1941, Đảng bộ và nhân dân các dân tộc Cao Bằng vinh dự được lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc. Chủ tịch Hồ Chí minh vĩ đại – chọn làm nơi đặt bước chân đầu tiên sau 30 năm bôn ba ở nước ngoài tìm đường cứu nước về Pác Bó - huyện Hà Quảng, tỉnh Cao Bằng lãnh đạo cách mạng Việt Nam và Người đã xây dựng Cao Bằng trở thành căn cứ địa cách mạng Việt Nam và Người đã xây dựng căn cứ địa cách mạng của cả nước ./.

Hoàng Hà (sưu tầm)